အရည်အသွေးကောင်း စိုက်ပျိုးရေးထွက်ကုန်များကို တင်ပို့လိုကြသည်ဟု ဆိုကြသော်လည်း လက်တွေ့တွင် မျိုးစေ့(seed) ကို အသုံးပြု စိုက်ပျိုးရန် အတွက် ကိုမူ................. ပြည်ပသို့ စိုက်ပျိုးရေးထွက်ကုန်များ တင်ပို့ရောင်းချသူများသည် အရည်အသွေးကောင်း သီးနံှများ တင်ပို့လိုကြသည်။ အရည်အသွေး (quality) ကောင်းမှ ဈေးကောင်းရမည်ဟု ပြောဆိုကြပါသည်။ မည်သည့် အတွက်ကြောင့် အရည်အသွေးကောင်း (quality) သီးနံှများ မရရှိကြ သနည်းဆိုသောအချက်ကိုမူ ပြည်ပ တင်ပို့ရောင်းချသူများက စိတ်ပါဝင်စားမှု နည်းပါးကြပါသည်။မျိုးစေ့ (Seed) လား ၊ (သို့မဟုတ်) (Grain) လား ၊ စိုက်ပျိုးထုတ်လုပ်သူ တောင်သူလယ်သမားများကလည်း မိမိတို့ စိုက်ပျိုးနေ သောမျိုးသည်မျိုးကောင်းမျိုးသန့်ဟုပြောဆိုကြပါသည်။ လက်တွေ့တွင် ရောင်းဝယ် ရန် စားသုံးရန်အတွက် အသုံးပြုသော သီးနံှ (Grain) ကိုသာ မျိုး (seed) အဖြစ် အသုံးပြုစိုက်ပျိုးကြပါ သည်။ အချို့သော တောင်သူလယ်သမားများသည် မျိုးစေ့ (seed) နှင့် ရောင်းဝယ်စားသုံးမှုအတွက် အသုံးပြုသော သီးနံှ (Grain)ကွာခြားချက်ကို သိရှိကြသဖြင့် မျိုးစေ့တန်ဖိုး (value of seed) ကို နားလည်ကြပါသည်။ လက်တွေ့တွင် စိုက်ပိုျးသူလယ်သမားများသည် မိမိတို့ စိုက်ပျိုးသော သီးနံှမျိုးသည် အရည်အသွေးကောင်းသည်။ ထို့ကြောင့် မျိုးစေ့ (seed) ကို ဝယ်ယူသုံးစွဲရန်မလို။ ဓာတ်မြေသြဇာ၊ ပိုးသတ်ဆေးများကိုသာ ဝယ်ယူသုံးစွဲရန် လိုအပ်သည်။ မျိုးစေ့အဖြစ် ဝယ်ယူသုံးစွဲရန်အတွက် ကုန်ကျမည့် ငွေကို ချွေတာတတ်ကြပါသည်။- အချို့သော တောင်သူလယ်သမားများက ဓါတ်မြေသြဇာ၊ ပိုးသတ်ဆေးကိုပင် ငွေကြေးမတတ် နိုင်၍ ပြည့်စုံအောင် ဝယ်ယူသုံးစွဲနိုင် ခြင်းမရှိပါ။ မျိုးစေ့ကို ဝယ်ယူသုံးစွဲဖို့ဆိုတာ ခက်ခဲသည်ဟု ပြောကြားကြပါသည်။- အချို့သော တောင်သူလယ်သမားများက မျိုးစေ့ကောင်းမှ သီးနံှအထွက်နှုန်းကောင်းမည်။ သီးနံှ အရည်အသွေးကောင်းမည်။ ယခုစိုက်နေတဲ့ နှမ်းဖြူမျိုးသန့် ဘယ်နေရာမှ ရမှာလဲ။ ဘယ်နေရာ မှ ဝယ်ရင်ရမှာလဲ၊ ဘယ်ကုမ္ပဏီမှာ ရောင်းသလဲ။ မျိုးကောင်းမျိုးသန့်ဆိုတာ သေချာရဲ့လားဟု မေးမြန်းလာပါက မည်သူက မျိုးကောင်းမျိုးသန့်ဟု အာမခံမှာလဲဟု ဖြေဆိုရန် အလွန်ခက်ခဲမည် ဖြစ်ပါသည်။မျိုးစေ့ကုမ္ပဏီ ဈေးကွက် စီးပွားရေးစနစ် ကာလတွင် စိုက်ပျိုးရေး သွင်းအားစု (Agro-input) များ တင်သွင်းခြင်း၊ ဖြန့်ဖြူးခြင်း၊ ရောင်းချခြင်းကို ပုဂ္ဂလိက (Private sector)မှ ဆောင်ရွက်ရန် ခွင့်ပြုခဲ့သည်။ လက်တွေ့တွင်- ပြည်ပမှ တင်သွင်းသော ဓာတ်မြေသြဇာ၊ ပိုးသတ်ဆေးများကို လည်းကောင်း၊ ပြည်တွင်းတွင် ထုတ်လုပ်သော သဘာဝမြေသြဇာနှင့် အခြားမြေသြဇာများကို လည်းကောင်း၊ ပြည်ပမှ တင်သွင်း သော ဟင်းသီးဟင်းရွက် မျိုးစေ့များကို လည်းကောင်း ဖြန့်ဖြူးရောင်းချသော ပြည်တွင်းကုမ္ပဏီများ ပေါ်ပေါက်လာပါသည်။- မိမိကိုယ်ပိုင် သုတေသန ပြုလုပ်ခြင်း၊ မျိုးစပ်ခြင်း၊ မျိုးထုတ်လုပ်ခြင်း၊ မျိုးဖြန့်ဖြူး ရောင်းချခြင်း လုပ်ငန်းများကို ဆောင်ရွက်သည့် မျိုးစေ့ကုမ္ပဏီ (seed company) ယနေ့တိုင် ပေါ်ပေါက်လာခြင်း မရှိသေးပါ။- ပုဂ္ဂလိကပိုင်းသည် ဖော်ပြသောလုပ်ငန်းအတွက် နည်းပညာသုတေသန နှင့် စီးပွားဖြစ် ကျယ်ပြန့်စွာ ထုတ်လုပ်နိုင်သော မျိုးစေ့ခြံများ တည်ထောင်နိုင်ခြင်း မရှိသေးသဖြင့် ကိုယ်ပိုင်ထုတ်လုပ် ဖြန့်ဖြူးနိုင်သော မျိုးစေ့(Seed company) များ ယနေ့တိုင်မရှိရခြင်းဖြစ်သည်ဟု သုံးသပ် ရရှိပါသည်။အထွက်ကောင်း မျိုးစေ့များ (High yielding variety –HYV) ဖြင့် ပြောင်းလဲ စိုက်ပျိုးခြင်း မြန်မာနိုင်ငံသည် ဗြိတိသျှ လက်အောက်မှ လွတ်လပ်ရေးရပြီး ကာလများတွင်လည်း ဆန်စပါးသည် မြန်မာ့စီးပွားရေးလုပ်ငန်းဖြစ်ခဲ့သည်။ ၁၉၆၆ ခုနှစ်မတိုင်မီ ကာလထိ မြန်မာနိုင်ငံ၏ စပါးစိုက်ပျိုးမှုတွင် ပြည်တွင်း စပါးမျိုးများ (local variety) ကို အသုံးပြုစိုက်ပျိုးခဲ့သည်။ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ဆန်စပါး သုတေသနဌာန (International Rice Research Institute-IRRI) မှ IR-5,IR-8 စပါးမျိုးများကို တင်သွင်း၍ သုတေသနပြု စိုက်ပျိုးခဲ့ရာ အောင်မြင်မှုများရရှိခဲ့ပါသည်။ ထို့နောက် ယင်းစပါးမျိုးများကို ရာကျော်စပါးမျိုး အထွက်ကောင်းစပါးမျိုး (High yield variety-HYV) ဟု ခေါ်ဆိုကြပါသည်။ ထို့နောက် အထွက် ကောင်းမျိုးများကို စပါးသီးနံှသာမက အစေ့ထုတ်ပြောင်း၊ ပဲမျိုးစုံ၊ ဆီထွက်သီးနံှများကိုပါ အထွက်ကောင်း မျိုးများဖြင့် ပြောင်းလဲအစားထိုး စိုက်ပျိုးလာကြပါသည်။- ၁၉၆၈ ခုနှစ်မတိုင်မီ နှစ်များက စိုက်ပျိုးသူ တောင်သူများသည် မိမိစိုက်ပျိုးသော စပါးမျိုးများမှ ရင့်မှည့်ချိန်တွင် စိုက်ခင်းထဲမှ အကောင်းဆုံး စပါးနံှများကို ရိတ်သိမ်းချွေလှေ့၍ မျိုးအဖြစ် ထားရှိပြီး လာမည့်နှစ်တွင် မျိုးစေ့အဖြစ် အသုံးပြူ စိုက်ပျိုးကြပါသည်။- အထွက်ကောင်း စပါးမျိုးများ ပြောင်းလဲ စိုက်ပျိုးသည့်အခါ ယင်းစပါးမျိုးများသည် အသက် လျင်ခြင်း၊ ဓာတ်မြေသြဇာထည့်သွင်းမှသာ အထွက်နှုန်း ကောင်းမွန်ခြင်း၊ အရည်အသွေးကောင်းများ ရရှိရန်၊ မျိုးစပ်ဆောင်ရွက်ထားသော စပါးမျိုးများ ဖြစ်ပါသည်။ ထူးခြားချက်မှာ စပါးမျိုး တစ်မျိုးကို နှစ်စဉ် ဆက်တိုက် ၃နှစ် စိုက်ပျိုးပါကစပါးမျိုးတွင်ပါဝင်သော ဗီဇလက္ခဏာများကွဲပြားပြီး မူလ စပါးမျိုးမှ ပါဝင်သည့် အရည်အချင်းလက္ခဏာများ လျော့နည်းကွဲပြားမှုများ ဖြစ်ပေါ်စေပါသည်။- ထို့ကြောင့် အထွက်ကောင်း စပါးမျိုး(HYV) များကို စိုက်ပျိုးခြင်းနှင့်အတူ ၃ နှစ်တစ်ကြိမ် မျိုးသန့်စပါးမျိုးများဖြင့် လဲလှယ်စိုက်ပျိုးရေးကိုပါ တစ်ပြိုင်တည်း ဆောင်ရွက်ရပါတော့သည်။မျိုးစေ့ထုတ်လုပ်ခြင်း နိုင်ငံတော်ပိုင်းတွင် စိုက်ပျိုးရေး သုတေသန (Research) လုပ်ငန်း၊ မျိုးပွားရေးလုပ်ငန်း (Seed multiplication)၊ မျိုးစေ့ဘဏ် (seed bank) များရှိသဖြင့် မျိုးပွားခြင်းလုပ်ငန်းများကို ဆောင် ရွက်ပါ သည်။ မျိုးပွားခြင်း အဆင့်များကို လေ့လာပါက(၁) Breeder seed (အခြေခံမျိုးအဆင့်-၁) - စိုက်ပျိုးရေး သုတေသနတွင်သာ ထုတ်လုပ်ရပါသည်။(၂)Foundation seed (အခြေခံမျိုးအဆင့်-၂) -မျိုးစေ့ခြံ၊ စိုက်ပျိုးရေး သုတေသနခြံများတွင် မျိုးထုတ်လုပ်ရပါသည်။(၃)Registered seed (မျိုးသန့်အဆင့်-၁) - မျိုးစေ့ခြံများတွင် ထုတ်လုပ်ရပါသည်။(၄) Certified seed(မျိုးသန့်အဆင့်-၂) - Registered seed ကို တောင်သူထံဖြန့်ဖြူးပြီး တောင်သူမှ လယ်ကွက်တွင် စိုက်ပျိုးထုတ်လုပ်ရပါသည်။ ယင်း (certified seed) ကို စိုက်ပျိုးခြင်းဖြင့် စီးပွားဖြစ် ရောင်းဝယ်သော အဆင့် (commercial stage) ကို ရရှိစေပါသည်။ ဗဟိုစီးပွားရေး စီမံကိန်းကာလတွင် အစိုးရပိုင်းအနေဖြင့် ၁၉၈ဝ ပြည့်နှစ် ဝန်းကျင်များကစ၍ မျိုးစေ့ထုတ်လုပ်မှု စီမံကိန်းများကို စတင်ဆောင်ရွက်ခဲ့ကြောင်း သိရှိရပါသည်။အစိုးရနှင့် ပုဂ္ဂလိက ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ခြင်း မျိုးစေ့ ထုတ်လုပ်ပွားများခြင်း၊ ဖြန့်ဖြူးရောင်းချခြင်း လုပ်ငန်းတွင် (Public sector) နှင့် ပုဂ္ဂလိက (Private sector) တို့ ပူးပေါင်း၍ မျိုးစေ့ထုတ်လုပ်ပွားများခြင်းများကို ဆောင်ရွက်ခြင်းဖြင့် အရည်အသွေးကောင်း မျိုးစေ့များ အချိန်တိုကာလအတွင်း ကျယ်ပြန့်စွာ ဆောင်ရွက်သွားနိုင်မည် ဖြစ်ပါသည်။ Publicprivate Partnership program ကို အောက်တွင် ဖော်ပြထားပါသည်။ မှတ်ချက်- မျိုးစေ့ထုတ်လုပ်မှု အဆင့်အလိုက် (Breeder seed) ကိုပန်းရောင်ကတ်ပြား၊ (Foundation seed) ကို အစိမ်းရောင်ကတ်ပြား၊ (Resisted seed) ကို အပြာရောင်ကတ်ပြားနှင့် (certified seed) ကို အဝါရောင်ကတ်ပြားဖြင့် ချိတ်ဆွဲထားပြီး အရည်အချင်းများ ဖော်ပြထားပါသည်။ မျိုးစေ့အပင်ပေါက်မှု ရာခိုင်နှုန်း မျိုးသန့်ပြန့်မှု စသည်များကို ဖော်ညွှန်းထားပါသည်။ ဆန်စပါး၊ ပဲမျိုးစုံ၊ ဆီထွက်သီးနံှများကို ပြည်ပသို့ တင်ပို့ရောင်းချသော ကုမ္ပဏီများ၊ စပါး၊ ပဲမျိုးစုံ ဦးဆောင်ဦးရွက် ကုမ္ပဏီများ (leading company) သည် အစိုးရပိုင် (public sector) မှ မျိုးသန့်အဆင့်- ၁(Registered seed)ကို ရယူရမည် ဖြစ်ပါသည်။ ထို့နောက် မိမိတို့အထူးပြုကုမ္ပဏီများ ဆောင်ရွက် သည့် ဧရိယာတွင် တောင်သူလယ်သမားများအား မျိုးစေ့၊ စိုက်ပျိုးရေး သွင်းအားစုများ၊ ချေးငွေများ ပံ့ပိုး၍ မျိုးစေ့ထုတ်လုပ်ခြင်းကို ကျွမ်းကျင်သူများ၏ အကူအညီရယူ၍ မျိုးပွားရမည် ဖြစ်ပါသည်။ ထို့အတူ စိုက်ပျိုးရေး သွင်းအားစု(Agro-input) များ ရောင်းချသော ကုမ္ပဏီများမှလည်း (public sector) မှ မျိုးစေ့ (Registered seed) ရယူပြီး မျိုးပွားခြင်း ပြုလုပ်နိုင်ပါသည်။ မိုျးသန့်အဆင့်-၂ (Certified seed) ထုတ်လုပ်မှုစနစ်နှင့် ညီညွှတ်မှုရှိခြင်း၊ မျိုးသန့်အဆင့်-၂ မှန်ကန်သည်ဟု၊ ထောက်ခံချက် ရရှိပြီးမှ သာ မျိုးစေ့ ရောင်းဝယ်ခြင်း (seed Marketing) လုပ်ငန်းကို ဆောင်ရွက်ရန်လိုအပ်လာပါသည်။ Public sector အနေဖြင့် တောင်သူလယ်သမားများထံတွင် မျိုးပွားခြင်း ထွက်ရှိလာသော မျိုးစေ့များကို ပြန်လည် ဝယ်ယူဖြန့်ဖြူးခြင်း လုပ်ငန်းများတွင် ကျယ်ပြန့်စွာဆောင်ရွက်နိုင်ခြင်းမရှိပါ။လယ်သမားများစိုက်၍ ထွက်တာကို ဝယ်ပြီး ပြည်ပသို့ တင်ပို့ လက်ရှိအခြေအနေတွင် ပြည်ပတင်ပို့ရောင်းချသူများ သည် လယ်သမားစိုက်ပိုျးထွက်ရှိမှုကို ဝယ်ယူ၍ အတန်း အစား ခွဲခြားခြင်း၊ သန့်စင်ခြင်း၊ လုံးပိန်၊ လုံးညှပ်များကို ဖယ်ရှားပြီး ပြည်ပသို့ တင်ပို့ ရောင်းချပါသည်။ အရည်အသွေးကောင်း စိုက်ပျိုးရေးထွက်ကုန် (Quality product) ရရှိရန်အတွက် ပြည်ပတင်ပို့သည့် ကုမ္ပဏီ၊ စိုက်ပျိုးရေး သွင်းအားစုများ တင်သွင်းထုတ်လုပ်ဖြန့်ဖြူးသည့် ကုမ္ပဏီနှင့် တောင်သူလယ်သမား ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရမည့်ပုံစံ အရည်အသွေးကောင်း ဆန်၊ ပဲမျိုးစုံ၊ ဆီထွက်သီးနံှ၊ နှမ်းကို တင်ပို့မည်ဆိုပါက -- ပထမဆုံးအချက်မှာ အရည်အသွေးကောင်းသော မျိုး သန့်မျိုးစေ့ (seed) ကို သုံးစွဲစိုက်ပျိုး နိုင်ခြင်း မရှိသ၍ အရည်အသွေးကောင်း သီးနံှမရရှိနိုင်ပါ။- မျိုးစေ့ (seed) ကိုအသုံးမပြုဘဲ (Grain) ကို မျိုးအဖြစ် အသုံးပြုနေကြသဖြင့် မျိုးရောခြင်း၊ အရောင်ရောခြင်း၊ အထွက်နှုန်းနည်းခြင်း၊ လိုအပ်သောအရွယ်အစား မရရှိခြင်းများ ဖြစ်ပေါ်စေပါသည်။- အရည်အသွေးကောင်း ရရှိသည်ဆိုပါက ပထမဆုံးအရေးပါသောအချက်မှာ မျိုးစေ့ (seed) ကို အသုံးပြု စိုက်ပျိုးနိုင်ရေးကို မဖြစ်မနေ ဆောင်ရွက်ရပါမည်။ ဒုတိယအချက်မှာ ရိတ်သိမ်းပြီး နောက် (Post-harvest management) ကို ဆောင်ရွက်ရပါမည်။အရည်အသွေးကောင်း သီးနံှကို တင်ပို့မည် ပြည်ပတင်ပို့ရောင်းချသူများသည် အရည်အသွေးကောင်း သီးနံှကို တင်ပို့ပါက ဈေးကောင်းရသည်။ (quality market) ကိုပို့လျှင် ဈေးကောင်းရသဖြင့် အရည်အသွေးကောင်းကို ပိုမိုအား ထား ပါသည်ဟု ပြောဆိုကြပါသည်။ လက်တွေ့တွင် ဝယ်ရသမျှထဲက ကောင်းတာလေးကို ရွေးချယ်၍ တင်ပို့ကြသည့် (Quality product) ဖြစ်နေသည်ကို လေ့လာတွေ့ရှိရပါသည်။ ထို့ကြောင့် အခြေခံကျသော ထုတ်လုပ်သူလယ်သမားမှအရည်အသွေးကောင်းသော သီးနံှမျိုးစေ့(seed) အသုံးပြု စိုက်ပျိုးနိုင်ရေးကို အခြေခံ ကျကျ လုပ်ဆောင်နိုင်မှသာသွားလိုသော (Quality product, Quality Market) ကို ရောက်ရှိမည် ဖြစ်ပါသည်။
Background