ကော်ပိုရိတ်ဖွဲ့စည်းမှု ပြင်ဆင်ခြင်းဆိုရာတွင် ကုမ္ပဏီများ ဒေဝါလီခံယူခြင်းနှင့်ဆက်နွှယ်သောကိစ္စများ (သို့မဟုတ်) ဗျူဟာ မြောက် အခွင့်အလမ်းများ ဖန်တီးခြင်း စသည်တို့ပါဝင်ပါသည်။ အထူးသဖြင့် ကုမ္ပဏီ၏ ဖွဲ့စည်းမှုပုံသဏ္ဌာန်များကို ပြောင်းလဲ လိုက်ခြင်းကြောင့် ရှယ်ယာရှင်တို့၏ ပိုင်ဆိုင်မှုတန်ဖိုး မည်မျှမြင့် တက်လာမည်ကို လေ့လာတွက်ချက်သည့် လုပ်ငန်းဖြစ်ပါသည်။ ကုမ္ပဏီ၏ လက်အောက်ခံဌာနခွဲတစ်ခုကို မိခင်ကုမ္ပဏီမှ ခွဲထုတ် ရောင်းချလိုက်ခြင်းကြောင့် ကုမ္ပဏီဒေဝါလီခံရမည့် အရေးမှ မည်သို့ ကင်းဝေးစေနိုင်မည်၊ ရှယ်ယာရှင်တို့၏ တန်ဖိုး မည်သို့ အမြင့်ဆုံးရောက်ရှိနိုင်မည် ဆိုသည်ကို စီမံခန့်ခွဲရေးအဖွဲ့ (သို့) ဒါရိုက်တာအဖွဲ့က စဉ်ဆက်မပြတ် လေ့လာသုံးသပ်နေရန်လိုအပ် သည်။
ဗျူဟာမြောက်အခွင့်အလမ်းဘက်မှ ကြည့်ပါက လက်ရှိ ကုမ္ပဏီအုပ်စုကြီးထဲမှ ကုမ္ပဏီ တစ်ခု သို့မဟုတ် အချို့ကို အများ နှင့်သက်ဆိုင်သည့်ကုမ္ပဏီသို့ ပြောင်းလဲခြင်းသည်လည်း တစ်ခု အပါအဝင်ဖြစ်သည်။ တစ်ခါတစ်ရံ ကုမ္ပဏီ၏ အခရာမကျတော့ သည့် လုပ်ငန်းတစ်ခုကို သီးခြားခွဲထုတ်လိုက်ခြင်းကြောင့် ဈေး ကွက်အတွင်း ပိုမိုရှင်းလင်းမြင်သာသွားစေနိုင်သလို အကယ်၍ ခွဲထုတ်လိုက်သည့်လုပ်ငန်းက တိုးတက်မှုမြန်ဆန်သည့် လုပ်ငန်း တစ်ခုအဖြစ် အောင်မြင်စွာရပ်တည်နိုင်ပါက ယင်း၏တန်ဖိုး ပိုမို မြင့်တက်သွားနိုင်မည်ဖြစ်ပါသည်။ ထို့ပြင် ခွဲထုတ်လိုက်ခြင်း ကြောင့် ကုမ္ပဏီ၏ စွမ်းဆောင်ရည်ကို ပိုမိုမြင့်တက်လာစေနိုင်သလို ြွေကးဆုံးဖြစ်နိုင်ခြေ ျွငျု များကိုလည်း လျော့ကျသွားစေနိုင် ပါသည်။
ကုမ္ပဏီကို ခွဲထုတ်ခြင်းသည် အများပိုင်ကုမ္ပဏီဘဝတွင် သာမက ပုဂ္ဂလိကပိုင်ဘဝတွင်လည်း ဆောင်ရွက်နိုင်ပါသည်။ ပုဂ္ဂလိကပိုင်ဘဝတွင် ကုမ္ပဏီလုပ်ငန်းခွဲတစ်ခုကို အခြားပုဂ္ဂလိက လုပ်ငန်းရှင် တစ်ဦးသို့ ရောင်းချခြင်း (သို့) အခြားကုမ္ပဏီတစ်ခု သို့ရောင်းချခြင်းများလည်း ပါဝင်သည်။ အများပိုင်ကုမ္ပဏီဘဝ တွင်မူ ကုမ္ပဏီ ၏လက်အောက်ခံ လုပ်ငန်းခွဲတစ်ခုကို ရှယ်ယာများ ဖွဲ့စည်းကာ အားလုံးကိုဖြစ်စေ၊ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းကိုဖြစ်စေ အများ ပြည်သူသို့ကမ်းလှမ်းရောင်းချခြင်း (IPO) နှင့် အခြားနည်းလမ်း များဖြစ်သည့် Carve out, spin off, Tracking stock အစရှိသည့် နည်းစနစ်များကိုလည်း ပြုလုပ်နိုင်ပါသည်။
IPO (Initial Public offering)
ရှယ်ယာများကို အများပြည်သူသို့ ကမ်းလှမ်းရောင်းချသည့် စနစ်ဖြစ်သည်။ လက်အောက်ခံ လုပ်ငန်းခွဲတစ်ခု၏ရှယ်ယာများ ကို အများပြည်သူသို့ ကမ်းလှမ်းရောင်းချကာ ငွေဖော်ခြင်းဖြစ် သည်။ ဤသို့ ဆောင်ရွက်ခြင်းဖြင့် မိခင်ကုမ္ပဏီမှ ခွဲထွက်ကာ အများပိုင်ကုမ္ပဏီအဖြစ် လွတ်လပ်စွာ သီးသန့်ဆောင်ရွက်ခွင့် ရှိစေမည်ဖြစ်ပါသည်။ လက်အောက်ခံကုမ္ပဏီအား သီးသန့်အုပ် ချုပ်စီမံမှုအဖွဲများ ဖွဲ့စည်းကာ ဆောင်ရွက်ခွင့် ရှိစေပါသည်။ အကယ်၍ ထုတ်ဝေရောင်းချလိုက်သည့်ငွေများကြောင့် မိခင် ကုမ္ပဏီတွင် အခွန်စည်းကြပ်ထိုက်သည့် ဝင်ငွေထက် ပိုမိုနေပါက ယင်း ှုဏဥ လုပ်ခြင်းမှ ဝင်ငွေများကို အခွန်ကောက်ခံခွင့် ရှိသည့် ငွေအဖြစ် မှတ်ယူသည်။
Carve out
လက်အောက်ခံကုမ္ပဏီ တစ်ခု၏ အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုအား အများပိုင်ကုမ္ပဏီအဖြစ် ပြောင်းကာ အများပြည်သူသို့ ကမ်းလှမ်း ရောင်းချခြင်းကိုခေါ်သည်။ ဤသို့ ရောင်းချသည့်နည်းစနစ်တွင် မိခင်ကုမ္ပဏီသည် လက်အောက်ခံကုမ္ပဏီအား နေမြဲအခြေအနေ အတိုင်း ပိုင်ဆိုင်မှုရှိစေသည်။ လက်တွေ့တွင် ရှယ်ယာ အရေ အတွက် ပမာဏများစွာကိုဈေးကွက်ထဲတွင် တစ်ပြိုင်နက်ရောင်း ချခြင်းကြောင့် ရှယ်ယာဈေးများကို ကျဆင်းစေနိုင်သည်။ ပုံမှန်အားဖြင့် ဤစနစ်တွင် လက်အောက်ခံ ကုမ္ပဏီပိုင်ဆိုင်မှု၏ ၂၀ ရာခိုင်နှုန်းအထိကိုသာ အများပြည်သူသို့ ရောင်းချလေ့ရှိ သည်။ ဤသို့ ရှယ်ယာအနည်းစုကိုသာ ရောင်းချခြင်းကြောင့် မိခင်ကုမ္ပဏီတွင် နဂိုအတိုင်း ထိန်းချုပ်ပိုင်ခွင့်ကိုရရှိသည့်အပြင် အခွန်ကင်းလွတ်သက်သာခွင့်များလည်း ရရှိစေသည်။ (အမေ ရိကန်တွင် ခြ ီသညေိူယ ျွှနညိပ္လျ စသည်တို့ ၏ ခမေလန-သကအ လုပ်မှု များကို သာဓကအနေနှင့် လေ့လာနိုင်ပါသည်။)
ဤနည်းစနစ်တွင် အဓိကသတိပြုရမည့်အချက်မှာ မိခင် ကုမ္ပဏီနှင့် ခွဲထုတ်ရောင်းချလိုက်သည့် အခြမ်းတို့ အကျိုးစီးပွား ချင်း ပဋိပက္ခဖြစ်မှု (Conflict of Interest) ဖြစ်နိုင်သည့် အလား အလာများဖြစ်သည်။ ဥပမာ- ခွဲထုတ်လိုက်သည့် အခြမ်းသည် မိခင်ကုမ္ပဏီနှင့် ဒေါင်လိုက် ဆက်နွှယ်မှု (ဖြန့်ချိခြင်းလုပ်ငန်း) ဖြစ်ပါက ယခင်မိခင်ကုမ္ပဏီနှင့်ဆက်သွယ်ထားသည့် ဖြန့်ချိရေး ကုမ္ပဏီနှင့် လုပ်ငန်းအသစ်တို့ကြား အကျိုးစီးပွားခြင်း ဆန့်ကျင်မှု များ ဖြစ်ပေါ်လာနိုင်ပေသည်။
Spin off
မိခင်ကုမ္ပဏီသည် လက်အောက်ခံကုမ္ပဏီအား ထိန်းချုပ် ထားမှုကို အပြီးတိုင်စွန့်လွှတ်ကာ လက်အောက်ခံကုမ္ပဏီ၏ ရှယ်ယာများအားလုံးကို မိခင်ကုမ္ပဏီမှ ရှယ်ယာရှင်များအားလုံးသို့ အချိုးကျခွဲဝေပေးလိုက်ခြင်းဖြစ်သည်။ ဤသို့ခွဲဝေပေးလိုက်ခြင်း ကြောင့် မိခင်ကုမ္ပဏီနှင့် ခွဲထုတ်လိုက်သည့် ကုမ္ပဏီအကြား ဖြစ်ပေါ်လာနိုင်သည့် အကျိုးစီးပွားချင်းဆန့်ကျင်မှုများကို ရှောင် လွှဲနိုင်မည်ဖြစ်သည်။ ဤနည်းစနစ်သည် မူလရှယ်ယာရှင်များသို့ ရှယ်ယာများ ဖြန့်ဝေပေးလိုက်ခြင်းဖြစ်သဖြင့် မိခင်ကုမ္ပဏီအနေ နှင့် ငွေကြေးတစ်စုံတစ်ရာ ရရှိခြင်းမရှိပါ။ ဤspin off နည်း စနစ်တွင် နည်းလမ်းနှစ်မျိုး ရှိပါသည်။
ပထမဦးစွာ ဃမေလန-သကအ နည်းစနစ်အသုံးပြုကာ ရှယ်ယာ အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုကို ရောင်းချလိုက်ခြင်းဖြစ်ပါသည်။ ဤသို့ ဆောင်ရွက်ခြင်းဖြင့် ရှယ်ယာဈေးနှုန်းများ ကျဆင်းစေမည့်ဖိအား များကိုလျော့ကျစေပါသည်။ ဆက်လက်၍ မူလရှယ်ယာရှင်များ သို့ ရှယ်ယာများခွဲဝေခြင်းမပြုမီ စတော့ဈေးနှုန်း သုတေသနအဖွဲ့ များ၏ အစီရင်ခံစာကို လေ့လာရန် လိုအပ်ပါသည်။ ှစငည-သ် စနစ်သည် ခွဲထွက်သည့်ကုမ္ပဏီအသစ်အနေဖြင့် မူလရှယ်ယာရှင် များသို့ အချိုးကျရောင်းချလိုက်သည့်ငွေကြေးများဖြင့် လွတ်လပ် စွာ ဆောင်ရွက်ခွင့်ရှိခြင်း၊ ကုမ္ပဏီအသစ်မှ စီမံခန့်ခွဲသူများအနေ ဖြင့် ဆွဲဆောင်မှုကောင်းသည့် လစာများ ရရှိစေခြင်း၊ လုပ်ငန်းများ ကောင်းမွန်ကာ ကုမ္ပဏီ၏တန်ဖိုးများ နဂိုကထက် အဆများစွာ မြင့်တက်စေခြင်း စသည့်အကျိုးများ ရရှိစေပါသည်။
Split off
ဤနည်းစနစ်မှာ ရှယ်ယာများ အပြန်အလှန်လဲလှယ်သည့် နည်းစနစ်ဖြစ်သည်။ မိခင်ကုမ္ပဏီသည် မိမိ၏ လက်အောက်ခံ ကုမ္ပဏီမှ ရှယ်ယာများကို မိခင်ကုမ္ပဏီမှ ရှယ်ယာရှင်များကိုင် ဆောင်ထားသည့် ရှယ်ယာများနှင့် လဲလှယ်ရန် ကမ်းလှမ်းကာ လဲလှယ်လိုသူရှိပါက လဲပေးသည့် အစီအစဉ်ဖြစ်သည်။ ဤသို့ ဆောင်ရွက်ခြင်းကြောင့် မိခင်ကုမ္ပဏီမှ ရှယ်ယာရှင်များလက်ဝယ် တွင် လက်အောက်ခံကုမ္ပဏီ၏ ရှယ်ယာများ ပိုင်ဆိုင်သွားသလို လက်အောက်ခံကုမ္ပဏီ၏ ရှယ်ယာရှင်များလက်ဝယ်တွင်လည်း မိခင်ကုမ္ပဏီ၏ ရှယ်ယာများ ပိုင်ဆိုင်ခွင့် ရသွားစေပါသည်။
အကယ်၍ မိခင်ကုမ္ပဏီမှ ရှယ်ယာရှင်များကလက်အောက် ခံကုမ္ပဏီ၏ ရှယ်ယာ အစိတ်အပိုင်းတချို့ကိုသာ ပိုင်ဆိုင်လိုပါကSplit off အစားSpin off ကို ပိုမိုအသုံးပြုကြသည်။ ဤနည်း စနစ်ဖြင့် ရှယ်ယာများပြောင်းခြင်းသည် အကယ်၍ ရာခိုင်နှုန်း ၂၀ နှင့်အောက်သာ ပြုလုပ်ပါက အခွန်ကင်းလွတ်ခွင့် ပြုထားပါ သည်(အမေရိကန်စတော့ဈေးကွက်တွင်)။ မိခင်ကုမ္ပဏီမှ ရှယ် ယာရှင်များသည် တစ်ခါတစ်ရံ လက်အောက်ခံ ကုမ္ပဏီမှရှယ်ယာ များနှင့်လဲလှယ်ရာတွင် အပိုကြေး (Premium) ဖြင့် လဲလှယ်ရန် ကမ်းလှမ်းလေ့ရှိသည်။ တစ်ခါတစ်ရံ တန်ဖိုးဖြတ်ပညာရှင်များ တွက်ချက်ထားသည့် ဈေးထက်ပင် ပိုမိုတောင်းခံလေ့ရှိသည်။ သို့ရာတွင် ဤနည်းစနစ်မှာ လူသုံးနည်းသည့် နည်းစနစ်တစ်ခုဖြစ် ပါသည်။
Tracking Stocks
မိခင်ကုမ္ပဏီသည် ရှယ်ယာအမျိုးအစားအသစ်တစ်ခုကို ထုတ်ဝေပြီး မိခင်ကုမ္ပဏီ၏ ရှယ်ယာရှင်များသို့ Spin Off နည်း နစ်ဖြင့်လည်းကောင်း၊ Carve out နည်းစနစ်ကိုသုံးကာ ကမ်း လှမ်းရောင်းချခြင်းကိုဆိုလိုသည်။ ဤနည်းစနစ်ဖြင့် ရှယ်ယာများ ကမ်းလှမ်းရောင်းချရာတွင် မူရင်းရှယ်ယာရှင်များသည် ခွဲထုတ် လိုက်သည့်ကုမ္ပဏီကို နေမြဲအတိုင်း ပိုင်ဆိုင်ထိန်းချုပ်ခွင့် ရှိနေ သဖြင့် ကော်ပိုရိတ်စီမံခန့်ခွဲမှုစနစ် ကျင့်သုံးရာတွင် ရှုပ်ထွေးမှုများ ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်ပါသည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် ဒါရိုက်တာ အဖွဲ့တစ်ခုထဲက ကုမ္ပဏီနှစ်ခုကို ခွ၍ ထိန်းချုပ်သလို ဖြစ်နေသည့် အတွက်ဖြစ်သည်။ ထို့ပြင် ဒါရိုက်တာအဖွဲ့သည် ကုမ္ပဏီနှစ်ခု စလုံးရှိပေးရန်တာဝန်များကို ထမ်းဆောင်ရမည့် တာဝန်ရှိသည့် အတွက် ကုမ္ပဏီ ဒေဝါလီခံမည့် ကိစ္စများတွင် ရှုပ်ထွေးမှုများ ဖြစ် ပေါ်လာနိုင်ပါသည်။ သို့အတွက်ကြောင့် ဤစနစ်ဖြင့် ကုမ္ပဏီ ရှယ်ယာများ ရောင်းချသည့်ကိစ္စတွင် မကြာခဏဆိုသလို ငြင်းခုံ မှုများ ဖြစ်ပေါ်လေ့ရှိပါသည်။
Ref: The Economist
ထွန်းသက်ထွန်း