ကမ္ဘာ့အိပ်ချိန်းကြီးများ

ရင်းနှီးမြှုပ်နှံသူတို့သည် တစ်ကမ္ဘာလုံးရှိ စတော့အိပ်ချိန်း များမှတစ်ဆင့် စတော့များ၊ ငွေချေးစာချုပ်များ၊  ဒီရီဗေးတစ်ဖ် စာချုပ်စာတမ်းများကို သွက်လက်စွာ  ပါဝင်ရောင်းဝယ်လျက် ရှိသည်။ စတော့အိပ်ချိန်းတို့သည် ရောင်းသူ-ဝယ်သူ မည်သူ မည်ဝါ ဆိုသည်ကို မသိရှိရသော ရောက်ရှိလာသည့် ငွေချေး သက်သေခံလက်မှတ် အရောင်း၊ အဝယ်အော်ဒါများကို အီလက် ထရွန်နစ်နည်းပညာများ အသုံးပြုကာ  သတ်မှတ်စည်းမျဉ်းများ နှင့်အညီ ရောင်းဝယ်ပေးသည်။ သို့သော် အချို့စတော့အိပ်ချိန်း များတွင် စတော့ရောင်းဝယ်ရေးကြမ်းပြင် Trading Floor) များ ကို ဆက်လက်ထားရှိကာ ရောင်းဝယ်ကြသည်လည်းရှိသည်။ ဥပမာ- နယူးယောက် စတော့အိပ်ချိန်း ယူရိုနက်စ် NYSE-Euronextတွင်ယခုတိုင် စတော့အချို့ကို ရောင်းဝယ်ရေးကြမ်းပြင် တွင် အရောင်းအဝယ် ဆက်လက်ပြုလုပ်လျက်ရှိသည်။
အများပြည်သူသို့ ရှယ်ယာများ ထုတ်ရောင်းထားသည့် ကုမ္ပဏီတစ်ခုသည် ၎င်းတို့၏ ရှယ်ယာများကို မည်သည့်စတော့ အိပ်ချိန်းတွင် စာရင်းတင်သွင်းရောင်းဝယ်မည်ကို ဆုံးဖြတ်ကြရ သည်။ အချို့နိုင်ငံများတွင် စတော့အိပ်ချိန်း တစ်ခုထက်ပိုမို တည် ထောင်ထားရှိသဖြင့် ကုမ္ပဏီများအနေနှင့် မိမိတို့ နှစ်သက်ရာ စတော့အိပ်ချိန်းကို ရွေးချယ်နိုင်ကြသည်။ အိပ်ချိန်းတစ်ခုစီတွင် ကုမ္ပဏီများ စာရင်းတင်သွင်းရောင်းဝယ်နိုင်သည့် စံချိန်စံညွှန်း (Listing Criteria) များ  ရေးဆွဲသတ်မှတ်ထားသည်။ အဆိုပါ စံချိန်စံညွှန်းများတွင်  ဘဏ္ဍာရေး  အစီရင်ခံစာများ၊  ကုမ္ပဏီ သတင်းအချက်အလက်များ ဖွင့်ဟကြေညာမှု စည်းမျဉ်းများနှင့် စတော့အရောင်းအဝယ် ပမာဏ၊ ကောင်းမွန်သည့်ကော်ပိုရိတ် စီမံခန့်ခွဲမှုစနစ်၊ ပွင့်လင်းမြင်သာမှုနှင့် ဖွင့်ဟကြေညာချက် စည်း မျဉ်းလိုက်နာမှု အစရှိသည့် စည်းမျဉ်းများ ပါဝင်သည်။အဆိုပါသတ်မှတ်ထားသည့် စံချိန်စံညွှန်းနှင့် စည်းမျဉ်းများ ကို  လိုက်နာခြင်းမရှိသည့် ကုမ္ပဏီများသည် စတော့အိပ်ချိန်း စာရင်းဝင်ကုမ္ပဏီအဖြစ်မှ ဖယ်ရှားခြင်း Delist ခံရမည်ဖြစ်ပြီး မည်သို့ပင် အရည်အချင်းများ ပြန်လည်ပြည့်စုံစေကာမူ ဆိုင်းငံ့ ကာလမစေ့မချင်း ပြန်လည်လက်ခံခြင်းမပြုပါ။ နယူးယောက်၊ ယူရိုနက်စ်  စတော့အိပ်ချိန်းတွင် ကုမ္ပဏီတစ်ခု စာရင်းဝင်ရန် လိုအပ်ချက်များမှာ အနည်းဆုံး ရှယ်ယာအရေအတွက် တစ်သန်း နှင့် စုစုပေါင်းတန်ဖိုး ဒေါ်လာ သန်း ၁၀ဝ ရှိရမည်ဖြစ်ပြီး လွန်ခဲ့ သည့် သုံးနှစ်သက်တမ်းအတွင်း အမြတ်ငွေ ၁၀ သန်း ကျော်လွန် ရမည်ဖြစ်သည်။  NASDAQ ဈေးကွက်တွင်မူ စုစုပေါင်း ရှယ်ယာ ၁ ဒသမ ၂၅ သန်းနှင့် တန်ဖိုး သန်း ၇၀ ရှိရမည်ဖြစ်ပြီး သုံးနှစ် ပေါင်း ဝင်ငွေ ဒေါ်လာ ၁၁ သန်းကျော်ရမည်ဖြစ်သည်။ လန်ဒန် စတော့အိပ်ချိန်း  စာရင်းဝင်စံများမှာ ဈေးကွက်တန်ဖိုး ပေါင် စတာလင် ခုနစ်သိန်းရှိရန်နှင့် အများပြည်သူသို့ ယင်းပမာဏ၏ လေးပုံတစ်ပုံ တန်ဖိုးရှိ ရှယ်ယာများ ထုတ်ဝေရောင်းချထားရန် လိုအပ်ပါသည်။
ဈေးကွက်တန်ဖိုးအရ ကမ္ဘာပေါ်တွင် အကြီးဆုံးစတော့ အိပ်ချိန်းများမှာ အမေရိကတွင်NYSE  NASDAQ နှင့် ဥရောပ တွင်London Stock Exchange နှင့် NYSE Euronext (Europe)၊ အာရှတွင်Tokyo Stock Exchange နှင့် Shanghai Stock Exchange Shenzhen Stock Exchange Hong Kong Stock Exchange တို့ဖြစ်သည်။ ၂၀၂၂ ခုနှစ်အကုန်ရှိ ဈေးကွက်တန်ဖိုး အရ ကမ္ဘာပေါ်တွင် အကြီးဆုံးစတော့အိပ်ချိန်း ၁၀ ခုမှာ NYSE (ဒေါ်လာ ၂၄ ဒသမ ၃ ထရီလီယံ)၊ NASDAQ (ဒေါ်လာ ၂၀ ဒသမ ၁၃ ထရီလီယံ)၊ ရှန်ဟိုင်းစတော့အိပ်ချိန်း (ဒေါ်လာ  ၆ ဒသမ ၉၃ ထရီလီယံ) ၊ ဂျပန်စတော့အိပ်ချိန်း(ဒေါ်လာ ၅ ဒသမ ၆၃ ထရီလီယံ)၊ ရှင်းဇန့် စ‌တော့အိပ်ချိန်း (ဒေါ်လာ ၄ ဒသမ ၆၇ ထရီလီယံ)၊  ဟောင်ကောင် စတော့အိပ်ချိန်း (ဒေါ်လာ ၄ ဒသမ ၁၉ ထရီလီယံ)၊ နေရှင်နယ်စတော့အိပ်ချိန်း အိန္ဒိယ (ဒေါ်လာ ၃ ဒသမ ၂၆ ထရီလီယံ) ၊  လန်ဒန်စတော့အိပ်ချိန်း (ဒေါ်လာ ၃ ဒသမ ၁၀ ထရီလီယံ) နှင့် ဆော်ဒီစတော့အိပ်ချိန်း (ဒေါ်လာ ၂ ဒသမ ၈၃ ထရီလီယံ) တို့ဖြစ်သည်။
စပါယ်ရှယ်လစ်စ်များ
သမိုင်းအစဉ်အလာအရ နယူးယောက်စတော့အိပ်ချိန်း၏ စတော့ရောင်းဝယ်ရေးကြမ်းပြင်တွင် ရောင်းဝယ်သည့် စတော့ များ၏  အစိတ်အပိုင်းတချို့ကို  စပါယ်ရှယ်လစ်စ်များက ကိုင် တွယ်ရောင်းဝယ်ကြသည်။ ၎င်းတို့သည် လိုင်စင်ရ တစ်ဦးချင်း ဈေးကွက်ဖန်တီးသူများဖြစ်ပြီး ဈေးကွက်တွင် ငွေဖြစ်လွယ်ရေး အတွက် ရောက်ရှိလာသည့် အမှာလွှာနှင့် အခြားတစ်ဖက်မှ အမှာလွှာတို့  ပမာဏ မျှတစေရန်ထိန်းကျောင်းခြင်း၊  စတော့ ဈေးနှုန်း  အတက်အကျ   လွန်စွာမြင့်မားခြင်းမရှိစေရန်  ထိန်း ကျောင်းခြင်းတို့ကိုဆောင်ရွက်သည်။ သို့သော်လည်း အီလက် ထရွန်နစ်ဆက်သွယ်ရေးနက်ဝက် (Electronic Communication Network , ECN ) များ ခေတ်စားလာပြီးနောက် စပါယ်ရှယ်လစ်စ် များ၏ အခန်းကဏ္ဍ မှေးမှိန်လာခဲ့သည်။ ထို့အပြင် စပါယ်ရှယ် လစ်စ်ဖြင့်ရောင်းဝယ်သည့်  စနစ်များကိုလည်း ကန့်ကွက်မှုများ ဆက်တိုက်   ပေါ်ပေါက်လာခဲ့သည်။  ကန့်ကွက်ချက်များတွင် စပါယ်ရှယ်လစ်စ်များသည် ဖောက်သည်တို့၏ အရောင်းအဝယ် တန်ဖိုးများအပေါ်မှ  ဝန်ဆောင်စရိတ်များစွာ ရယူသည်ဟုလည်း ကောင်း၊ ECN စနစ်ဖြင့်ရောင်းဝယ်မှုထက် ပိုမိုကုန်ကျစရိတ်များ သည်ဟုလည်းကောင်း ၊ ရောက်ရှိ လာသည့် ပမာဏ ကြီးမားသည့် အရောင်းအဝယ် အမှာလွှာများကို စပါယ်ရှယ်လစ်စ်များက ဦးစွာ သိခွင့်ရကာ ၎င်းတို့က အဆိုပါအမှာလွှာများအပေါ် မှီ၍ အော်ဒါ တင်ခွင့်ရရှိသည် စသည့်အချက်များ ပါဝင်သည်။
အထက်ဖော်ပြပါ  အချက်များကြောင့် ၂၀ဝ၈ ခုနှစ်မှ စတင်၍   NYSE Euronext သည် စပါယ်ရှယ်လစ်စ်များ၏ အခန်း ကဏ္ဍကို ရုပ်သိမ်းခဲ့ပြီး ယင်းတို့နေရာတွင် Designated Market Maker, DMM ) ကို ခန့်အပ်ခဲ့ကာ  ယခင်က စပါယ်ရှယ်လစ်စ်များ ကိုပေးထားသည့် အထူးအခွင့်အရေးများကို ရုပ်သိမ်းခဲ့သည်။ အချုပ်အားဖြင့် ပြောင်းလဲလိုက်သည့် ပုံသဏ္ဌာန်အသစ်သည် ဈေးကွက်လှုပ်ရှား သွက်လက်လာစေရေးအတွက် ယှဉ်ပြိုင်မှု ပိုမို ပြင်းထန်လာကာ ထိရောက်သည့် စနစ်တစ်ခု ဖြစ်လာပေသည်။
ဒီရီဗေးတစ်ဖ် အိပ်ချိန်း
    အမေရိကန်  ချီကာဂိုမြို့အခြေစိုက် ကုန်စည်ဒိုင်တစ်ခု ဖြစ်သည့် CME Group သည် ကမ္ဘာ့အကြီးဆုံးနှင့် အမျိုးအစား စုံလင်လှသည့် အသွင်ပြောင်းစာချုပ်စာတမ်း Derivativeများ ကို ရောင်းဝယ်သည့် ဈေးကွက်ကြီးဖြစ်သည်။ အဆိုပါ ဒီရီဗေး တစ်ဖ်တွင် အနာဂတ်ကာလတွင် ရောင်းဝယ်ရန် ကတိပြုထား သည့် Future စာချုပ်များ ၊ ရွေးချယ်ပိုင်ခွင့်ရှိသည့် option စာချုပ် များ၊ လဲလှယ်ပိုင်ခွင့် SWAPS များ ပါဝင်သည်။  Future ဆို သည်မှာ သတ်မှတ်ထားသည့် အနာဂတ်ကာလတွင် ကုန်စည် တစ်ခုကို ဝယ်မည် (သို့) ရောင်းမည်ကို ကြိုတင်ကတိပြုသည့် စာချုပ်ဖြစ်သည်။ Option သည်  ဝယ်သူနှင့် ရောင်းသူကြား ကုန်စည်တစ်ခုကို ကာလတစ်ခုတွင် ရောင်းချရန်/ ဝယ်ယူရန် ကြိုတင်စာချုပ် ချုပ်ဆိုခြင်းဖြစ်သော်လည်း ဝယ်ယူထံတွင် ဝယ်ယူ မည်/ မဝယ်ယူမည်ကို ရေးချယ်ပိုင်ခွင့်ရှိသည့်စာချုပ်ဖြစ်သည်။SWAPS ဆိုသည်မှာ နှစ်ဦးနှစ်ဖက်အကြား၎င်းတို့ပိုင်ဆိုင်သည့် ငွေသားစီးဆင်းမှု ပုံစံတစ်ခုကို အခြားငွေသားစီးဆင်းမှုပုံစံ တစ် ခုနှင့် လဲလှယ်ရန် စာချုပ်ချုပ်ဆိုခြင်းဖြစ်သည်။
   ၂၀ဝ၂ ခုတွင်CME Group အများပြည်သူသို့ ရှယ်ယာများ ကမ်းလှမ်းရောင်းချမှု ပြုလုပ်ပြီးနောက်ပိုင်း  CME ၏ဈေးကွက် တန်ဖိုးမှာ ကမ္ဘာပေါ်ရှိ ဒီရီဗေးတစ်ဖ်ဈေးကွက်များတွင် အကြီး ဆုံးဖြစ်ခဲ့ရုံမျှမက NYSE Euronext ဈေးကွက်တန်ဖိုးထက် နှစ်ဆ အထိ ရှိခဲ့သည်။ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံသူများသည်  အီလက်ထရွန်နစ် ရောင်းဝယ်ရေးစနစ် အသုံးပြုကာ ၂၄ နာရီပတ်လုံး ရောင်းဝယ် နိုင်ခြင်းကြောင့်  CME ၏ အရောင်းအဝယ်ပမာဏမှာ သိသိ  သာသာ မြင့်တက်လာခဲ့သည်။ CME အိပ်ချိန်းတွင် စံနှုန်းမြင့်မား သည့် ပရောဒတ်များဖြစ်သည့် အတိုးနှုန်း အခြေခံပရောဒတ်များ၊  စတော့အညွှန်းကိန်းများ၊ နိုင်ငံခြားငွေကြေးများ၊ စွမ်းအင်၊ လယ် ယာစိုက်ပျိုးရေးအခြေခံ ကုန်စည်များ၊ ရွှေနှင့် အဖိုးတန်သတ္တုများ၊ အိမ်ခြံမြေ စသည်တို့ကို အခြေခံသည့် Futures, Option စာချုပ် များကို ရောင်းဝယ်ကြခြင်းဖြစ်သည်။ အဆိုပါ စာချုပ်စာတမ်း များကိုအခြေခံကာ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံသူများသည် ပိုင်ဆိုင်ထားသည့် တန်ဖိုးများမကျစေရန် အကာအကွယ်ယူခြင်း၊ ဈေးကစားခြင်း၊ ပိုင်ဆိုင်မှုအက်ဆက်များကို ခွဲဝေခြင်း စသည်တို့ကို ဆောင်ရွက် ကြသည်။   အဆိုပါ ကုန်စည်ဈေးကွက်ကြီးကို အမေရိကန်Commodity Futures Trading Commission (CFTC)မှ တာဝန် ယူကြီးကြပ်လျက်ရှိသည်။
Over-the-Counter Market
     စတော့အိပ်ချိန်းများတွင် တင်ရောင်းသည့် ငွေချေးသက် သေခံလက်မှတ်နှင့် ဒီရီဗေးတစ်ဖ်များကိုListed Instrument ဟု ခေါ်ဆိုသည်။ သို့သော် အဖွဲ့နှစ်ဖွဲ့ကြား သို့မဟုတ် လူနှစ်ဦး ကြားတွင် အိပ်ချိန်း၏ အခန်းကဏ္ဍ မပါဝင်ဘဲ ရောင်းဝယ်သည့် ငွေချေးသက်သေခံလက်မှတ်နှင့် ဒီရီဗေးတစ်ဖ်များကို  Over-the-Counter Instruments များဟုခေါ်ဆိုသည်။ ယင်းအိုတီစီဈေး ကွက်မှာ အများဆိုင်နေရာတွင် ရောင်းဝယ်ခြင်း မဟုတ်သည့် အတွက် နှစ်ဦးနှစ်ဖက်အရောင်းအဝယ်ကို ဖွင့်ဟမပြောသမျှ အတွင်းရေးအဆင့်ဟု သတ်မှတ်သည်။ အမေရိကန်တွင် အိုတီစီ ဈေးကွက်တွင်ရောင်းဝယ်သည့် အချက်အလက်များကို အထူး  သဖြင့် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု ဘဏ်ကြီးများသည်  ၎င်းတို့၏ ရောင်းဝယ်မှု များကိုOTC Bulletin Board , OTCBB တွင် ထုတ်ပြန်လေ့ရှိပြီး အချို့သော ကုမ္ပဏီများအနေနှင့် Securities Exchange Commission, SEC    သို့ အစီရင်ခံရသလို  အချိူ့ကုမ္ပဏီ၏အရောင်အဝယ်များကိုမူ   Pink Sheet တွင်သာ  ထုတ်ပြန်လေ့ရှိ သည်။ နိုင်ငံခြားမှ စတော့ထုတ်ဝေရောင်းချသူ ကုမ္ပဏီအချို့မှာ မူ American Depository Receipt (ADR) ပုံစံဖြင့် ထုတ်ဝေလေ့ ရှိကာ ယင်းရှယ်ယာများ၏ အရောင်းအဝယ်ကို  Pink Sheet တွင် ထုတ်ပြန်ကြေညာလေ့ရှိသည်။
 OTC ဒီရီဗေးတစ်ဖ် ဈေးကွက်သည် အိပ်ချိန်းစာရင်းဝင် ဒီရီဗေးတစ်ဖ် ဈေးကွက်ထက် အရောင်းအဝယ်ပမာဏ ပိုမိုများ ပြားလာသည်။ သို့အတွက်ကြောင့် ဈေးကွက်ထိန်းကျောင်းသည့် Regulator များအနေနှင့် အိုတီစီဈေးကွက်သည် စနစ်တစ်ခုလုံး ကို အန္တရာယ်ဖြစ်စေနိုင်သည့် ဈေးကွက်အဖြစ် စိုးရိမ်လာကြ သည်။ သို့အတွက် ၂၀ဝ၈ ခုနှစ် ကမ္ဘာ့ငွေကြေးအကျပ်အတည်း ကာလပြီးသည့်နောက်ပိုင်း ယခင်က ထိန်းကျောင်း မှု မပြုခဲ့သည့် အိုတီစီဈေးကွက်အား ထိန်းကျောင်းခံဈေးကွက်အဖြစ် ဥပဒေ များသတ်မှတ် ပြဋ္ဌာန်းခဲ့ပေသည်။
သို့ဖြစ်ပါ၍ ပေါ်ထွန်းစ စတော့အိပ်ချိန်းများတွင်လည်း  စတော့ဈေးကွက်အား ကြီးကြပ်ထိန်းကျောင်းသည့်Securities Exchange Commission, SEC  များ အနေနှင့် စတော့ဈေးကွက်  တွင် စာရင်းဝင်ထားသည့် ကုမ္ပဏီများအပြင် စတော့ဈေးကွက် သို့ ဝင်ရောက်ခြင်း မရှိသေးသည့်  အများနှင့်သက်ဆိုင်သည့် ကုမ္ပဏီများအနေနှင့်  အများပြည်သူသို့ ရှယ်ယာကမ်းလှမ်း ရောင်းချခြင်း ကိစ္စရပ်များကိုပါ ထိန်းကျောင်းသင့်သည်။ သို့မှသာ  ရင်းနှီးမြှုပ်နှံသူ  အများပြည်သူသို့အား  အကာအကွယ်ပေးရာ ရောက်မည်ဖြစ်သည်။                        

  Ref: Investment Guidebook

ထွန်းသက်ထွန်း