နိုင်ငံဖြတ်ကျော်စာရင်းဝင်ခြင်းသည် လွန်ခဲ့သည့် ဆယ် စုနှစ်အနည်းငယ်မှစတင်ကာ အရေးပါသည့် လုပ်ငန်းတစ်ခု ဖြစ်လာခဲ့ကာကုမ္ပဏီများသည် ၎င်းတို့၏လုပ်ငန်းများကို နိုင်ငံ တကာဈေးကွက်များသို့ ဝင်ရောက်ရေးအတွက် အဓိကအား ထားရာနည်းလမ်းတစ်ခုဖြစ်ခဲ့သည်။
ထို့အပြင် အိုင်စီတီနည်းပညာများ တိုးတက်လာမှု၊ ဥပဒေ ရေးရာ အတားအဆီးများ လျော့ကျလာမှု၊ ရင်းနှီးငွေစီးဆင်းမှုများ ပိုမိုလွတ်လပ်လာမှုတို့ကြောင့် နိုင်ငံတကာစတော့အိပ်ချိန်းများ ပြိုင်ဆိုင်မှု ပိုမိုပြင်းထန်လာခဲ့ကာ စတော့များနိုင်ငံဖြတ်ကျော် စာရင်းဝင်ခြင်းကိုလည်း အာရုံစိုက် ဆောင်ရွက်လာကြသည်။ အမေရိကန် စတော့အိပ်ချိန်းများ၏ နိုင်ငံဖြတ်ကျော် စာရင်းတင် သွင်းမှုများ ၁၉၈၀ ခုနှစ်အလယ်မှစ၍ လက်ခံခဲ့ခြင်းမှ ယခုအခါ ကမ္ဘာတစ်ဝန်းရှိ စတော့အိပ်ချိန်းများသည်လည်း နိုင်ငံဖြတ်ကျော် စာရင်းဝင်ခြင်းကို လက်ခံဆောင်ရွက်လာခဲ့ကြသည်။
နိုင်ငံဖြတ်ကျော်စာရင်းဝင်ခြင်းဆိုသည်မှာ ကုမ္ပဏီတစ်ခု က ထုတ်ဝေထားသည့် Common share များကို မိခင်နိုင်ငံရှိ စတော့အိပ်ချိန်းတွင် စာရင်းတင်သွင်းသည့်အပြင် အခြားနိုင်ငံရှိ စတော့အိပ်ချိန်းတွင်ပါ ထပ်မံစာရင်းဝင်ခြင်းဖြစ်သည်။ ဆိုလို သည်မှာ ကုမ္ပဏီတစ်ခုသည် မိမိစတင်ထုတ်ဝေထားသည့် ရှယ်ယာများကို မိခင်နိုင်ငံ စတော့အိပ်ချိန်းတွင် စတင် စာရင်းဝင် ခြင်းဖြစ်ပြီး ထပ်မံထုတ်ဝေသည့် ရှယ်ယာများကို အခြားနိုင်ငံရှိ စတော့အိပ်ချိန်းတစ်ခုတွင် စာရင်းဝင်ခြင်းဖြစ်သည်။ ကုမ္ပဏီ အနေနှင့် အစောပိုင်းကာလများတွင် သေးငယ်သည့် ဈေးကွက် များတွင် စတင်ခဲ့သော်လည်း နောက်ပိုင်းပိုမိုကြီးမားသည့် ဈေး ကွက်များသို့ ခြေလှမ်းလိုသည့်အချိန်တွင် ဤစနစ်ကို ကျင့်သုံး လေ့ရှိသည်။
ဥပမာ- အမေရိကန်မဟုတ်သည့် အခြားနိုင်ငံများမှ ကုမ္ပဏီများသည် နယူးယောက်စတော့အိပ်ချိန်း၊ NASDAQ အစရှိသည်တို့တွင် သွားရောက်စာရင်းဝင်ခြင်းဖြစ်သည်။
ဥပမာ-တိုကျိုစတော့အိပ်ချိန်းတွင် စာရင်းဝင်ထားသည့်Toyota , Sony အစရှိသည့် ကုမ္ပဏီကြီးများသည် NYSE, NASDAQ , London Stock Exchange စသည်တို့တွင် သွား ရာက်စာရင်းဝင်ခြင်းဖြစ်သည်။ တရုတ်အခြေစိုက် Tencent ကုမ္ပဏီသည် ဟောင်ကောင် စတော့အိပ်ချိန်းတွင် စာရင်းဝင်ခြင်း နှင့် တရုတ်အခြေစိုက်f Alibaba ကုမ္ပဏီသည် နယူးယောက်စတော့ အိပ်ချိန်းတွင် စာရင်းဝင်ခြင်းတို့သည်လည်း ထင်ရှားသည့် နိုင်ငံ ဖြတ်ကျော် စာရင်းဝင်ခြင်းများဖြစ်သည်။ ဤနည်းစနစ်သည်ADR, GDR စသည့် အခြားသောရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု စာချုပ်စာတမ်း များနှင့် တူညီမှုမရှိသည်ကို သတိပြုစေလိုသည်။
သာဓကအားဖြင့် Sony Company အစုတစ်သန်းကို တိုကျိုစတော့အိပ်ချိန်း TSE တွင် စာရင်းဝင်ပြီးနောက် ထပ်မံ ထုတ်ဝေသည့် အစုတစ်သန်းကို နယူးယောက်စတော့အိပ်ချိန်းNYSE တွင် စာရင်းဝင်ခြင်းဖြစ်သည်။ သို့အတွက် Sony ၏ စုစု ပေါင်း ထုတ်ဝေထားသည့် ရှယ်ယာအရေအတွက်မှာ နှစ်သန်းဖြစ် သည်။
လက်တွေ့လေ့လာချက်များအရ နိုင်ငံခြားတိုင်းပြည်များသို့ သွားရောက်ကာ စတော့ရှယ်ယာထုတ်ဝေသည့် စရိတ်စက (cost of equity capital)များမှ တဖြည်းဖြည်း ကျဆင်းခဲ့ကြောင်း သိရ သည်။ အထူးသဖြင့် ကုမ္ပဏီများအနေနှင့် အရည်အသွေးပြည့်စုံ သည့် သတင်းအချက်အလက်များကို အများပြည်သူထံသို့ လျင်မြန် မှန်ကန်စွာရောက်ရှိမှုကြောင့် သတင်းအချက်အလက် စရိတ်များ သက်သာလာခဲ့သည်။
ကုမ္ပဏီအများစုသည် အခြားနိုင်ငံများသို့ ဖြတ်ကျော် စာရင်းဝင်ပြုလုပ်ခြင်းဖြင့် မိမိတို့၏ ရှယ်ယာများကို ဈေးကွက် မြှင့်တင်ကြသည်။ သို့သော် မိမိကုမ္ပဏီသည် အခြားနိုင်ငံ၏စတော့အိပ်ချိန်း၏ စာရင်းဝင် စံများနှင့်လည်း ကိုက်ညီရန်လိုအပ် သည်။ ထိုသို့ ဖြတ်ကျော်စာရင်းဝင်ခြင်းဖြင့် ပိုမိုပြီးငွေဖြစ်လွယ်ကာ ရောင်းဝယ်မှု ပိုမိုသွက်လက်စေပြီး စတော့ဈေးကွက်နှစ်ခု၏ ဈေးနှုန်းများ အပြန်အလှန် အကျိုးသက်ရောက် (reflect) ဖြစ်စေ သည်။
Cross Listing လုပ်ခြင်းဖြင့် ရရှိမည့် အကျိုးကျေးဇူးများမှာ-
(က) မတူညီသော ဒေသစံတော်ချိန်အသီးသီးတွင် မတူ ညီသည့် ငွေကြေးများဖြင့် ရောင်းဝယ်နိုင်ခြင်း၊
(ခ) ရှယ်ယာထုတ်ဝေသည့် ကုမ္ပဏီအနေဖြင့် ပိုမိုငွေဖြစ် လွယ်ပြီး ရင်းနှီးငွေ ပိုမိုမြှင့်တင်နိုင်ခြင်း၊
(ဂ) ကုမ္ပဏီအနေဖြင့် စတော့အိပ်ချိန်းတစ်ခုထက် ပိုမို စာရင်းဝင်ထားခြင်းကြောင့် ကုမ္ပဏီ၏ အဆင့် အတန်းနှင့် ရပ်တည်မှု ပိုမိုမြင့်မားလာစေခြင်း စသည်တို့ဖြစ်သည်။
ကုမ္ပဏီတစ်ခု Cross Listing လုပ်မည်ဆိုပါက မည်သည့် နိုင်ငံတွင် ပြုလုပ်မည်၊ မည်သည့်စတော့အိပ်ချိန်းနှင့် ပိုမိုကိုက် ညီသည်။ မည်သည့်နိုင်ငံတွင် ရင်းနှီးငွေမြှင့်တင်ရ လွယ်ကူသည် ဆိုသည်ကို ကြိုတင်စဉ်းစား ဆုံးဖြတ်ရန်လိုအပ်သည်။
တစ်ခါတစ်ရံ စတော့အိပ်ချိန်းတစ်ခုနှင့်တစ်ခု စာရင်းဝင် စံများ ညီညွတ်မှုမရှိသည်ကိုလည်း တွေ့ရသည်။ ဥပမာ- အမေ ရိကန် စတော့ဈေးကွက်များ၏ စာရင်းဝင်စံများမှာ ပြင်းထန် သည်ဟု သတ်မှတ်ထားသော်လည်း ၂၀၁၄ ခုနှစ်က ဖြစ်ခဲ့သည့် သာဓကများအရ ဟောင်ကောင်စတော့အိပ်ချိန်း၏ ကော်ပိုရိတ် စီမံခန့်ခွဲမှု စံများက အမေရိကန်စတော့အိပ်ချိန်းများထက် ပိုမို ပြင်းထန်နေသည်ကို တွေ့ရှိရသည်။ တရုတ်နိုင်ငံအခြေစိုက် အိုင်တီကုမ္ပဏီဖြစ်သည့် ဗူငဘဘေေ သည် ဟောင်ကောင်စတော့အိပ် ချိန်းတွင် စာရင်းဝင်ရန်ကြိုးစားခဲ့ရာတွင် ယင်းကုမ္ပဏီ၏ ရှယ်ယာ အတန်းအစားနှစ်မျိုးနှင့် မဲပေးခွင့်များ မတူညီမှုကြောင့် ဟောင် ကောင်စတော့အိပ်ချိန်းသို့ ဝင်ခွင့်မရခဲ့သဖြင့် နယူးယောက် စတော့အိပ်ချိန်းတွင် စာရင်းဝင်ခဲ့ရသည့် သာဓကများရှိခဲ့ သည်။
ဆက်လက်၍ Alibabaသည် နယူးယောက်တွင် ၎င်း၏ ရှယ်ယာများကို ကမ်းလှမ်းရောင်းချခဲ့သည်။ နောက်ပိုင်းတွင် ဟောင်ကောင်စတော့အိပ်ချိန်းသည် ၎င်း၏ စာရင်းဝင်စံအချို့ကို ဖြေလျှော့ပေးခဲ့သည်။
တရုတ်မိုဘိုင်းဖုန်းကုမ္ပဏီ Alibabaသည် စာရင်းဝင်စံများ ဖြေလျှော့ပြီးနောက် ဟောင်ကောင် စတော့အိပ်ချိန်းသို့ ပထမဆုံး Xiao Mi ပြုလုပ်သည့် ကုမ္ပဏီဖြစ်ခဲ့သည်။
စင်ကာပူစတော့အိပ်ချိန်းသည်လည်း ၂၀၁၈ ဇွန်လမှ စတင်ကာ ၎င်း၏ စာရင်းဝင်စံအချို့ကို ပြန်လည်ပြင်ဆင်ခဲ့ကာ နိုင်ငံတကာ ကုမ္ပဏီများအား ပိုမို ဝင်ရောက်လာစေရန် ဆောင် ရွက်ခဲ့သည်။
ကနေဒါနိုင်ငံသည်လည်း လွန်ခဲ့သည့် ဆယ်စုနှစ် နှစ်နှစ်ခု မှ စတင်ကာ Cross Listingကိုဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ ၂၀ဝ၃ ခုနှစ် စာရင်းများအရ ကနေဒါကုမ္ပဏီပေါင်း ၁၈၁ ခုသည် နယူးယောက် စတော့အိပ်ချိန်သို့ စာရင်းဝင်ခဲ့ကာ ကုမ္ပဏီ ၂၁ ခုသည် လန်ဒန် စတော့အိပ်ချိန်းသို့ စာရင်းဝင်ခဲ့ပြီး ပမာဏ အများဆုံး နိုင်ငံဖြတ် ကျော် စတော့ဈေးကွက်ဝင်ခြင်းကို ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ ယင်းသို့ စာရင်းဝင်ရာတွင် စီးပွားရေးကဏ္ဍအစုံပါဝင်ပြီး အထူးသဖြင့် သယံဇာတနှင့် တွင်းထွက်ပစ္စည်းများ၊ နည်းပညာလုပ်ငန်းများ၊ ပို့ဆောင်ရေးနှင့် ဆက်သွယ်ရေးလုပ်ငန်းများဖြစ်သည်။ အထူး သဖြင့် လွန်ခဲ့သည့် နှစ် ၂၀ အတွင်း ကနေဒါ စတော့ဈေးကွက် စာရင်းဝင်ကုမ္ပဏီ အတော်များများမှာ အမေရိကန် စတော့ဈေး ကွက်များသို့ စာရင်းဝင်ရောက်ခြင်းကို အစဉ်အလာတစ်ရပ် အဖြစ်ဆောင်ရွက်ခဲ့ကြသည်။
ဥရောပဒေသမှ ကုမ္ပဏီအတော်များများမှာလည်း လွန်ခဲ့ သည့် ဆယ်စုနှစ် နှစ်ခုမှစတင်ကာ နိုင်ငံဖြတ်ကျော်စာရင်းဝင်ခြင်း ကို ဆောင်ရွက်ခဲ့ကြပြီး အထူးသဖြင့် အမေရိကန်စတော့ဈေးကွက် သို့ သွာရောက် စာရင်းဝင်ကြသည်။ တစ်ဖက်တွင်လည်း အမေ ရိကန်ကုမ္ပဏီများအနေနှင့် ဥရောပ စတော့ဈေးကွက်များသို့ သွားရောက် စာရင်းဝင်မှု အရေအတွက်မှာ တဖြည်းဖြည်းလျော့ ကျလာခဲ့သည်။ ဤသည်မှာ အမေရိကန် စတော့အိပ်ချိန်းများသည် ဥရောပစတော့အိပ်ချိန်းများထက် ပိုမို၍ ငွေဖြစ်လွယ်ခြင်း၊ ပိုမို၍ ပြိုင်ဆိုင်မှု ပြင်းထန်ခြင်း၊ ကျယ်ပြန့်သည့် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံသူများ ရရှိ စေခြင်းနှင့် ရင်းနှီးငွေမြှင့်တင်ရန် ပိုမိုလွယ်ကူခြင်းများကြောင့် ဖြစ်သည်။ သို့အတွက် အမေရိကန်ကန် စတော့အိပ်ချိန်းများသည် လည်း ကမ္ဘာ့ဈေးကွက်တွင် ပို၍အရေးပါသောနေရာမှ ရပ်တည် လာခဲ့ပေသည်။
သုတေသနပညာရှင်များက ဃမသျ ူငျအငညါ သည် စာရင်း ဝင်ကုမ္ပဏီများအတွက် အမှန်အကျိုး ရှိ၊ မရှိကို လေ့လာခဲ့ကြ သည်။ လေ့လာတွေ့ရှိချက်အများစုတွင် အမေရိကန်ရှိ စတော့ အိပ်ချိန်းများတွင် စာရင်းဝင်ရောက်သည့် အမေရိကန် မဟုတ် သော ကုမ္ပဏီများ၏ စတော့ဈေးနှုန်းများသည် အပေါင်းလက္ခဏာ ဆောင်သည့် ရလဒ်များရရှိခဲ့ပြီး ကုမ္ပဏီ၏ တန်ဖိုးကို မြင့်တက် လာစေခဲ့ကြောင်း ဖော်ပြခဲ့ကြသည်။ ထို့အပြင် မိခင်နိုင်ငံတွင် ယင်းကုမ္ပဏီ၏ တိုးတက်မှု အလားလာအများလည်း ပိုမိုကောင်း မွန်ကြောင်း ဆိုခဲ့ကြသည်။ အထူးသဖြင့် စတော့အိပ်ချိန်းကြီး များတွင် စာရင်းဝင်သည့်ကုမ္ပဏီများသည် ကောင်တာဈေးကွက် (OTC) တွင် စာရင်းဝင်သည့် ကုမ္ပဏီများထက် အောင်မြင်မှု အလားအလာများ ပိုမိုကောင်းမွန်သည်ဟု ဆိုခဲ့သည်။
နိုင်ငံဖြတ်ကျော် စာရင်းဝင်ခြင်းတွင် ကုန်ကျစရိတ်များ ရှိသလို အဆင်မပြေမှုများလည်းရှိသည်။ ကုမ္ပဏီအမှုဆောင်များ အနေဖြင့် တစ်ဖက်နိုင်ငံ စည်းမျဉ်းထိန်းကျောင်းသူများ၏ အနီး ကပ်စစ်ဆေးမှုများ၊ အစီရင် ခံမှုနည်းနစ်များ၊ ဖွင့်ကြေညာချက်များ သုတေသီများ၏ စိစစ်မှုများကြောင့် ဖိအားပေးမှုများနှင့် ကြုံတွေ့ နိုင်သလို စာရင်းဝင်စရိတ်များကိုလည်း ထပ်မံပေးဆောင်ရမည့် တာဝန်ရှိသည်။
မကြာသေးမီက ထုတ်ပြန်ခဲ့သော အစီရင်ခံစာတစ်စောင် ကမူ အရွယ်အစားသေးငယ်သည့် ကုမ္ပဏီများအနေနှင့်မူ အမေ ရိကန်စတော့အိပ်ချိန်းများထက် ဥရောပ စတော့ဈေးကွက်များ သို့ သွားရောက်ကာ စာရင်းဝင်ခြင်းမှာ ပိုမိုတွက်ခြေကိုက်သည်ဟု ဆိုခဲ့ပါသည်။ အဘယ့်ကြောင့်ဆိုသော် အမေရိကန်တို့၏ ှမေဘညေနျ-ဥထူနပ ဗခအ ကြောင့် ကုမ္ပဏီအငယ်များအနေနှင့် စရိတ် စက များပိုမိုကုန်ကျနိုင်ကြောင်း ဖော်ပြခဲ့ကြသည်။ သုတေသီ အချို့ကမူ Sarbanes-Oxley Actသည် ကုမ္ပဏီ၏ ရေရှည်တန်ဖိုးမြင့်မားမှု ကို ထိန်းမထားနိုင်ကြောင်းလည်း ဆိုခဲ့ကြသည်။
Source: (1) Eric Chouinard and Chris D’Souza, Financial Markets Department. Bank of Canada
“The Rationale for Cross-Border Listings”
(2) Wikipedia
(3) Angelina Kwan, HKEX, Cross Listing and Depository Receipts
ထွန်းသက်ထွန်း