လွဲမှားနေသည့် အယူအဆတစ်ခုမှာ IPO သည် ချမ်းသာ မှုအတွက် လုံးဝအာမခံသည်ဆိုသည့် အချက်ဖြစ်သည်။ IPO များမှတစ်ဆင့် အလွန့်အလွန်ချမ်းသြွာကယ်ဝသွားသည့်Google Starbucks Alibaba စသည့် ကုမ္ပဏီများရှိသော်လည်း IPO မှာ အခြားသောရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုများကဲ့သို့ပင် ဆုံးရှုံးနိုင်ခြေ Risk)) ရှိ စမြဲဖြစ်သည်။ IPO နည်းဗျူဟာကို စဉ်းစားခြင်းမပြုမီ ရင်းနှီး မြှုပ်နှံသူတို့အနေဖြင့် IPO ဆိုသည်မှာ ဘာလဲ၊ ဘယ်လို အလုပ် လုပ်လဲဆိုသည်ကို နားလည်အောင် လေ့လာဖို့ အရေးကြီးပါသည်။
ဤဆောင်းပါးကို ဖတ်ရှုသူတိုင်းသည် IPO ဆိုသည်မှာ အများပြည်သူသို့ ရှယ်ယာများ ကနဦး ကမ်းလှမ်းရောင်းချခြင်း Initial Public Offering) ဆိုသည်ကို သိရှိကြပြီးဖြစ်ပါမည်။ ဤ သည်မှာ ကုမ္ပဏီတစ်ခု အများနှင့်မသက်ဆိုင်သည့် ကုမ္ပဏီ (Private Company) မှ အများနှင့်သက်ဆိုင်သည့်ကုမ္ပဏီ (Public Company) အဆင့်သို့ မြှင့်တင်လိုက်ကာ ကိုယ်ပိုင်အမှတ်တံဆိပ် တစ်ခုဖြင့် လုပ်ငန်းများဆောင်ရွက်ခြင်းကိုဆိုလိုသည်။ သို့ရာတွင် သာမန်ရင်းနှီးမြှုပ်နှံသူများ မသိရှိနိုင်သည့် ပိုမိုဆန်းပြားသည့် နည်းစနစ်များရှိနိုင်သည်။ ဥပမာ-IPO effectiveဖြစ်သည်ဆို သည်မှာ ဘာကိုဆိုလိုသလဲ၊ Registration Statement ဆိုသည် မှာဘာလဲ၊ Red herring ဆိုတာ ဘာကိုပြောတာလဲ၊့ Under- writer က ဘာတွေဆောင်ရွက်ပေးသလဲ၊ဤနည်းစနစ်များကို အလျဉ်းသင့်သလို တင်ပြသွားပါမည်။ ထို့အတူ IPO သွားရန် လှုံ့ဆော်မှုများ၊ ချွတ်ယွင်းအားနည်းချက်များကိုလည်း တင်ပြ သွားမည်ဖြစ်ပသည်။
ကုမ္ပဏီများအဘယ်ကြောင့် အများပိုင်အဖြစ် ပြောင်းလဲကြသနည်း
အဆိုပါမေးခွန်းအတွက် အဖြေတစ်ခုမက ရှိနိုင်ပါသည်။အများပိုင်ပြောင်းလဲခြင်းသည် ကုမ္ပဏီ၏ လက္ခဏာကို လုံးဝ ပြောင်းလဲစေသည့် အဓိကဆုံးဖြတ်ချက်တစ်ခု ချမှတ်ခြင်းဖြစ်ပြီး ကုမ္ပဏီအုပ်ချုပ်ရေး အဖွဲ့အတွက်လည်း အိပ်မပျော်သည့် ည ပေါင်းများစွာကို ဖြတ်သန်းရသည့်အချိန်ဖြစ်ပါသည်။ နောက်ထပ် ဘာတွေ ရှိပါသေးလဲ၊ ှုIPOခရီးစဉ်မှာ လွန်စွာစရိတ်ကြီးပါသည်။ ကုမ္ပဏီအနေနှင့် ရှေ့နေများ၊ စာရင်းကိုင်များကို ငှားရမ်းရခြင်း၊ ပုံနှိပ်သူများနှင့် အခြားသော ဘဏ္ဍာရေးအကြံပေး စသည်များကို ပါ ငှားရမ်းရပါသည်။ ပထမဦးစွာ အဘယ့်ကြောင့် ကုမ္ပဏီများ အများပိုင်ဘဝသို့ ပြောင်းဖို့ဆုံးဖြတ်သည်ကို လေ့လာကြည့်ရ အောင်။
ဂုဏ်ဒြပ်မြင့်မားစေခြင်း
IPO သည် ကုမ္ပဏီတစ်ခုအတွက် အဓိက အောင်မြင်မှု တစ်ရပ်ဖြစ်သည်။ ယင်းကုမ္ပဏီ၏ ခြေလှမ်းကို စတော့ဈေးကွက် ပလေယာများအားလုံးက မျက်စိဒေါက်ထောက် ကြည့်ရှုနေကြ သည်။ သုတေသီများကလည်း ချက်ချင်းဆိုသလို အဆိုပါကုမ္ပဏီ ကို ဆန်းစစ်သုတေသနပြုမှုများဆောင်ရွက်ကြပြီး မီဒီယာများ ကလည်း အာရုံစိုက်လာကြသည်။ ထို့အတူ ယင်းကုမ္ပဏီတွင် လုပ်ကိုင်လိုသည့် ဝန်ထမ်းများ များပြားစွာချဉ်းကပ်လာကြသည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် အများပိုင်ကုမ္ပဏီသည် သာမန်ကုမ္ပဏီ တစ်ခုထက် ပိုမိုခိုင်မာသည်ဟု မှတ်ယူထားကြခြင်းကြောင့် ဖြစ် သည်။ စင်စစ် အများပိုင်ကုမ္ပဏီတစ်ခုသည် ပြင်းထန်သည့်စစ် ဆေးမှုများ၊ စည်းကမ်းထိန်းကျောင်းမှုများကို ခံကြရသလို မိမိ ကုမ္ပဏီ၏ စာရင်းဇယားအချက်အလက်များ အားလုံးကိုလည်း ပုံမှန်ထုတ်ပြန် တင်ပြကြရသည်။ ယင်းက ရင်းနှီးမြှုပ်နှံသူများ၊ ဖောက်သည်များ၊ ကုန်ပေးသွင်းသူများအတွက် ယုံကြည်မှုကို ဖြစ် ပေါ်စေသည်။ အထူးသဖြင့် ကြီးမားသည့် ဖောက်သည်များကို အခြေပြုသည့် ကုမ္ပဏီအတွက် ယှဉ်ပြိုင်မှုစွမ်းရည် ပိုမိုမြင့်တက် စေပါသည်။ သာမန် Private ကုမ္ပဏီများအနေနှင့်မူ အများပိုင် ကုမ္ပဏီကြီးများနှင့် စာချုပ်ချုပ်ဆို အလုပ်လုပ်ကိုင်ရန် မလွယ် ကူပါ။
ချမ်းသာစေခြင်း
IPO ကို စင်တင်ခြင်းသည် ကုမ္ပဏီတည်ထောင်သူများ အတွက် ချမ်းသာစေသည့် အကောင်းဆုံး နည်းလမ်းတစ်ခုဖြစ် သည်။ ဥပမာ - ဆီလီကွန်ဗယ်လီရှိ အင်တာနက်ကုမ္ပဏီတစ်ခုကို တည်ထောင်ခဲ့သူMark Pincus သည် Twitter Facebook အစ ရှိသည့်ကုမ္ပဏီတို့၏ ကနဦး တည်ထောင်သူ ရှယ်ယာရှင်တစ်ဦး ဖြစ်ခဲ့သည်။ ၂၀ဝ၇ ခုနှစ်တွင် Mark သည် အော်န်လိုင်းဂိမ်း ကုမ္ပဏီတစ်ခုတည်ထောင်ရန် စိတ်ကူးစိတ်သန်း ပေါ်ပေါက်ခဲ့ သည်။ ထိုအချိန်က ၎င်းသည် အခြားသော ဂိမ်းသမားများ၏ အနိုင်ယူခြင်းကိုခံခဲ့ရပြီး ယင်းတို့ကို ပြန်လည်အနိုင်ယူရန် Extra Help ရယူပြီး ယင်းအတွက် အပိုဆောင်းငွေများပေးလိုသည့် ဆန္ဒ များပေါ်ပေါက်ခဲ့သည်။ အခြားသူများလည်း ဤသို့ ခံစားရမည် ဟုMark က ထင်ခဲ့သည်။ သို့အတွက်Mark သည် Zyngaကို တည်ထောင်ခဲ့ပြီး Firm Ville ၊ City Ville နှင့် Zynga Porker စသည့် ကစားနည်းများကို ဖန်တီးခဲ့ရာ အောင်မြင်မှုရရှိခဲ့သည်။Mark သည် ယင်း၏ပရောဒတ်များကို လျင်မြန်သော အဟုန်ဖြင့် အောင်မြင်နေသည့် င်္ခေနဘသသု ပလက်ဖောင်းကို အသုံးချ၍ တိုးတက်အောင် လုပ်ဆောင်သွားရန်လည်း မမေ့လျော့ခဲ့ပါ။
၂၀၁၁ ခုနှစ်တွင် ကုမ္ပဏီသည် ဒေါ်လာ ၁ ဒသမ ၁ ဘီလီယံ ဝင်ငွေရရှိခဲ့ပြီး ၁၇၅ နိုင်ငံမှ အသုံးပြုသူစုစုပေါင်းမှာ လစဉ်ပျမ်းမျှ သန်း ၂၄၀ ရှိခဲ့သည်။ ယင်းနှစ် ဒီဇင်ဘာလတွင်Facebook ကို အများပိုင်ကုမ္ပဏီအဖြစ် ပြောင်းလဲခဲ့ပြီး တစ်ဘီလီယံ ဒေါ်လာတန်ဖိုးရှိ ရှယ်ယာများကိုရောင်းချခဲ့သည်။ ယင်းမတိုင်ခင် က၌ပင် သူသည် ဒေါ်လာ ၁၀၉ သန်းဖိုး ရှယ်ယာများ ထုတ်ရောင်း ခဲ့သေးသည်။ ဤသို့ ဆောင်ရွက်မှုကြောင့် ကုမ္ပဏီသည်ကြီးမား သည့်လုပ်ငန်းတစ်ခုအဖြစ် ရောက်ရှိလာခဲ့ပြီး ရှယ်ယာရောင်းဝယ် ဖောက်ကားသည့် ပလက်ဖောင်းအသစ် “SharesPost” ပေါ် ပေါက်လာမှုနှင့်အတူ အောင်မြင်မှုရရှိခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း တည်ထောင်သူတစ်ဦးတည်း ချမ်းသာသွားခြင်း မဟုတ်ပါ။ ကုမ္ပဏီဝန်ထမ်းများပါ ချမ်းသာသွားခြင်းဖြစ်သည်။ Facebook ၏ အများပြည်သူသို့ ရှယ်ယာရောင်းချမှု IPO တွင် သန်းြွကယ် သူဌေး အယောက် ၁၀ဝ၀ ကျော် ပေါ်ပေါက်ခဲ့သည်။
ငွေသားဖြည့်တင်းမှု
အစဉ်အလာအရIPO လုပ်ခြင်းမှ ငွေကြေးအမြောက် အမြား ရရှိစေနိုင်သည်။ အဆိုပါငွေကြေးသည် ရှယ်ယာထည့်ဝင် သူများသို့ ပြန်လည်ပေးအပ်ရန်မလိုတော့ပါ။ ယင်းငွေကြေးဖြင့် လုပ်ငန်းအသစ်များ တည်ထောင်ခြင်း၊ သုတေသနနှင့် ဖွံ့ဖြိုးမှု လုပ်ငန်းများ ဆောင်ရွက်ခြင်းနှင့် လုပ်ငန်းသစ်များကို ဝယ်ယူခြင်း တို့ကို ဆောင်ရွက်နိုင်သည်။ သို့ရာတွင် အချို့သောကိစ္စရပ်များ၌ ှုဏဥ ပြုလုပ်ခြင်းမှ ရရှိသည့်ငွေအားလုံး (သို့) အချို့မှာ ကုမ္ပဏီသို့ ရောက်ရှိမည်မဟုတ်ဘဲ ယင်းငွေမှာ လက်ရှိ ကုမ္ပဏီတည်ထောင် သူများနှင့် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံသူတို့၏ ရှယ်ယာများကို ဝယ်ယူရာတွင် အသုံးပြုခြင်းဖြစ်သည်။
IPO ကိစ္စအတော်များများတွင် ကုမ္ပဏီတို့သည် ရင်းနှီးငွေ ဒေါ်လာ သန်း ၁၀ဝ မှ ၂၀ဝ အကြားတွင် မြှင့်တင်ကြသော်လည်း အချို့ကုမ္ပဏီများမှာ ဒေါ်လာဘီလီလံချီ၍ ရင်းနှီးငွေ ရှာဖွေကြ သည်ကို အံ့သြဖွယ်တွေ့မြင်ရသည်။ သမိုင်းတွင် အကြီးမားဆုံး IPO ဆောင်ရွက်မှုများကို အောက်ပါဇယားတွင် မြင်တွေ့နိုင်ပါ သည်။
ရင်းနှီးငွေစရိတ် သက်သာစေခြင်း
အများအားဖြင့် အများပြည်သူသို့ ရှယ်ယာများကမ်းလှမ်း သည့်ဈေးကွက်တွင် ရှယ်ယာကို သက်သာစွာနှင့် ဝယ်ယူနိုင်ရန် ရှယ်ယာတစ်စု၏ ဈေးနှုန်းကို ပမာဏသေးငယ်စွာသတ်မှတ်ပြီး အရေအတွက်များများ ထုတ်ရောင်းလေ့ရှိသည် (ဥပမာ- 1 share 5$ × 10 mil shares)။ သို့အတွက် မြောက်များလှစွာသော ရှယ် ယာရှင်များသည် ၎င်းတို့ ဝယ်ယူလိုသည့်ပမာဏကို လွယ်ကူစွာဝယ်ယူရင်းနှီးမြှုပ်နှံနိုင်ကာ ကုမ္ပဏီသည်လည်း လိုအပ်သည့် ရင်း နှီးငွေကို အလွယ်တကူ ရရှိနိုင်သည်။ အထူးသဖြင့် ရှယ်ယာဈေး များ ဆက်တိုက်မြင့်တက်နေသည့် Bull market ကာလတွင် ရင်း နှီးငွေစရိတ်သည် လွန်စွာနည်းပါးပါသည်။Dot.com များစန်း ပွင့်သည့် ၁၉၉၀ ကာလများကို ကြည့်ပါ။ ယင်းကာလများတွင် ကုမ္ပဏီတို့သည် ရင်းနှီးငွေ ဒေါ်လာ သန်း ရာပေါင်းများစွာကို မြှင့်တင်ခဲ့ကြပြီး ရှယ်ယာဈေးနှုန်း သက်သက်သာသာဖြင့် အရေ အတွက်မြောက်များစွာကို ထုတ်ရောင်းခဲ့ကြသည်။
ရင်းနှီးငွေကို လွယ်ကူစွာ ဖြည့်တင်းနိုင်ခြင်း
ကုမ္ပဏီတစ်ခု အများပိုင်ဖြစ်ပြီးသည့် နောက်တွင် ထပ်မံ လိုအပ်သည့် ရင်းနှီးငွေများကို စတော့များ ထုတ်ရောင်း၍ လည်း ကောင်း၊ ငွေချေးစာချုပ် (Bond) များ ထုတ်ရောင်း၍ လည်း ကောင်း လွယ်ကူစွာဖြည့် တင်းနိုင်သည်။ ကုမ္ပဏီ၏ စတော့များ ဈေးကွက်ထဲတွင် အရောင်းအဝယ် သွက်လက်လေလေ ထပ်မံ ထုတ်မည့် ရှယ်ယာများ အခြေအနေကောင်းလေဖြစ်သည်။ ရင်း နှီးမြှုပ်နှံသူများအနေနှင့်လည်း အဆိုပါစတော့များ ဝယ်ယူရန် ဆုံးဖြတ်ချက် မြန်မြန်ချနိုင်မည်ဖြစ်သည်။ အချို့ကုမ္ပဏီများသည် လည်း လုပ်ငန်းအလားအလာညွှန်းတမ်း (Prospectus) တင်စရာ မလိုပဲ ငွေချေးသက်သေခံလက်မှတ်ကြီးကြပ်ရေးကော်မရှင် SEC) ၏ ခွင့်ပြုချက်ဖြင့် ထုတ်ဝေခွင့်ရှိသည့် ရှယ်ယာများကို ထုတ်ဝေရောင်းချကြသည်။ သို့အတွက် စတော့ဈေးနှုန်းများ မြင့်တက်နေသည့်အချိန်တွင် ကုမ္ပဏီသည် ရှယ်ယာများကို စရိတ် သက်သာစွာဖြင့် ထုတ်ဝေရောင်းချနိုင်ကြသည်။
Ref: Investment Guidebook
ထွန်းသက်ထွန်း