Background
ဟိမဝန္တာ တောင်တန်းကြီးရဲ့ အလယ်ဗဟိုနဲ့ တိဗက်ကုန်းပြင်မြင့်ကြီး ပေါ်က ရေခဲမြစ် (glaciers) တွေရဲ့ အကျယ်အဝန်းဟာ စတုရန်းကီလိုမီ တာ တစ်သိန်းကျော်ရှိတဲ့အတွက် ဝင်ရိုးစွန်း ဒေသနှစ်ခု ပြီးရင် အကြီးကျယ်ဆုံးသော ရေခဲပြင်ရှိတဲ့ ဒေသဖြစ်ပါတယ်။ သိပ္ပံပညာရှင်တွေက အဲဒီဒေသကို တတိယဝင်ရိုးစွန်းဒေသ (third pole) လို့ တင်စားပြီး ခေါ်ဆိုခဲ့ကြပါတယ်။ ဒါပေ မယ့်ကမ္ဘာကြီးပူနွေးလာမှုရဲ့ ဒဏ်ကို အဆိုးဝါးဆုံးခံရတဲ့နေရာမှာတော့ ပထမနေရာမှာ ရှိနေပါတယ်။ အိန္ဒိယ ရေခဲမြစ်ကျွမ်းကျင်သူ (glaciologist) တစ်ဦးဖြစ်တဲ့ ဆရက်အူဘယ်ဟာစနန် က "ဒီရေခဲမြစ်ကြီးတွေဟာ အာရှတိုက်ရဲ့ အလယ်ဗဟိုမှာ တည်ရှိနေတဲ့ အတွက် အဲဒီမြစ်တွေထဲကရေတွေ အရည်ပျော် ပြီး ပျောက်ကွယ်ကုန်ရင် လူတွေရေ အခက်အခဲတွေနဲ့ကြုံတွေ့ကာ အများကြီး သေကြနိုင်တယ်"လို့ပြောပါတယ်။ တကယ်တော့ ဟိမဝန္တာ တောင်ထိပ်တွေနဲ့ တိဗက်ကုန်းပြင် မြင့်ပေါ်က ရေခဲမြစ်ကြီးတွေဟာ အိန္ဒိယ၊ ပါကစ္စတန်၊ နီပေါ၊ ဘူတန် နဲ့ တရုတ်နိုင်ငံတွေအတွက် အာရှ ရေစင်ကြီး (Water Tower of Asia) လို့ ခေါ်ဆိုနိုင်ပါတယ်။ နှစ်စဉ်နွေဦး ရာသီရောက်ရင် ရေခဲနဲ့နှင်းပွင့်တွေ အရည်ပျော် ကျပြီး ကမ္ဘာမှာ အကြီးကျယ်ဆုံးသော မြစ်ချောင်းအစု အဖွဲ့ကြီးအတွင်း စီးဆင်းခဲ့ကြပါ တယ်။ ဂင်္ဂါ၊ အိန္ဒု၊ ဗြဟ္မပုတြ၊ မဲခေါင်၊ မြစ်ဝါနဲ့ ယန်စီမြစ်ကြီး တစ်လျှောက်မှာနေထိုင်ကြတဲ့ လူဦးရေ သုံးဘီလျံခန့်ရဲ့ ရေလိုအပ် ချက်ကို ဖြည့်ဆည်းပေးနေပါတယ်။ မိုးရာသီက သုံးလလောက်ပဲ မိုးရွာချပေး နိုင်ပေမယ့် ဟိမဝန္တာ တောင်တန်းကြီးပေါ် မှရေခဲမြစ်တွေကတော့ အချိန်မှန်မှန် အရည်ပျော်ပြီး လူတွေကိုဖြန့်ဝေပေး နေခဲ့ပါတယ်။ ဒါ့ကြောင့် ဟိမဝန္တာ တောင်တန်းကြီးပေါ်က ရေခဲမြစ်တွေဟာ ကမ္ဘာ့ဝင်ရိုးစွန်း ဒေသနှစ်ခုမှာ ရှိတဲ့ ရေခဲမြစ်တွေနဲ့ မတူဘဲ တောင်အောက် ပိုင်းဒေသတွေမှာ နေထိုင်ကြတဲ့ အလွန်များပြားတဲ့ လူဦးရေတွေ အသက်ရှင် သန်ရေးမှာ မရှိမဖြစ် လိုအပ်တဲ့ရေ အတွက် မှီခိုအားထားရာ အရေးကြီးတဲ့ မြစ်တွေဖြစ်နေပါတယ်။ ယခုအခါ လွတ်လပ်တဲ့ သိပ္ပံပညာရှင်တွေရဲ့ လေ့လာသု တေသနပြုချက်တွေအရ ကမ္ဘာကြီး ပူနွေးလာမှုကြောင့် ဟိမဝန္တာ တောင်တန်းကြီးပေါ်မှ ရေခဲမြစ် တွေရဲ့ အရည်ပျော်မှုဟာ ပိုပြီးမြန် ဆန်လာကာ တချို့ရေခဲမြစ်တွေဆို ရင် ခမ်းခြောက်ပျောက်ကွယ်သွား ခဲ့တာ တွေ့ရပါတယ်။ ၁၉၆၀ ပြည့် နှစ်ကစပြီး ဟိမဝန္တာတောင်တန်း ပေါ်ရှိ ရေခဲပြင်ပမာဏဟာ ၂၀ ရာခိုင်နှုန်း ပျောက်ဆုံးလျော့နည်း သွားခဲ့ပါတယ်။ ကုလသမဂ္ဂ ရာသီ ဥတုပြောင်းလဲမှုဆိုင်ရာ နိုင်ငံတ ကာညှိနှိုင်းရေးအဖွဲ့ (IPCC) ရဲ့ ထုတ်ပြန်ကြေညာချက်အရ ဟိမ ဝန္တာတောင်တန်းကြီးပေါ်က ရေခဲ မြစ်တွေဟာ တခြားကမ္ဘာ့ဒေသ တွေထက် လျင်မြန်စွာခမ်းချောက် ပျောက်ကွယ် သွားကြတယ်လို့ သိရပါတယ်။ တရုတ်နိုင်ငံမှ သုတေ သီတွေရဲ့ ခန့်မှန်းချက်အရ ၂၀၇၀ ပြည့်နှစ် ရောက်ရင် အဲဒီရေခဲမြစ် တွေရဲ့ ဧရိယာဟာ ၄၃ ရာခိုင်နှုန်း အထိ လျော့နည်းသွားနိုင်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ ပြင်သစ်ပတ်ဝန်းကျင်ထိန်း သိမ်းရေးအုပ်စုတစ်ခုဖြစ်တဲ့ GERES ရဲ့ လေ့လာချက်အရ လွန်ခဲ့တဲ့ ၂၅ နှစ် အတွင်း ဟိမဝန္တာတောင်တန်းဒေသရဲ့ ဆောင်းရာသီအပူချိန်ဟာ ပျမ်းပျှအား ဖြင့် တစ်ဒီဂရီစင်တီဂရိတ်မြင့်တက်လာ ပြီး ဆီးနှင်းကျဆင်းမှုကလည်း လျော့ နည်းလာတယ်လို့ သိရပါတယ်။ နီပေါ နိုင်ငံ ဧဝရက်တောင်ထိပ်ပေါ်ကိုတက် တဲ့ အခြေခံစခန်းအနီးမှာရှိတဲ့ ခန်ဘူရေ ခဲမြစ်ကြီးဟာ ၁၉၅၃ ခုနှစ်က အဲလ်မတ်ဟီလာရီ တောင်ထိပ်ပေါ် ပထမဆုံး ရောက်ခဲ့ပြီးနောက် ယခုအခါ ၅ ကီလိုမီတာခန့်အရည်ပျော်ပျောက် ကွယ်သွားခဲ့တာ တွေ့ရပါတယ်။ အဲဒီ တုန်းက လမ်းပြလုပ်ခဲ့တဲ့ ရှက်ပတ်(စ်) က ယခုအခါ ရေခဲတွေနည်းသွားတဲ့ အတွက် ဧဝရက်တောင်ထိပ်ပေါ်တက် ရတာ ပိုခက်ခဲပြီး ဘေးအန္တရာယ်လည်း များလာတယ်လို့ ပြောပါတယ်။ အဲဒီ ဒေသမှာ နေထိုင်ကြတဲ့သက်ကြီးရွယ် တွေကလည်း သူတို့ကလေးဘဝတုန်းက ဟိမဝန္တာ တောင်တန်းကြီးပေါ်မှာ တွေ့ခဲ့တဲ့ ရေခဲမြစ်တချို့ဟာ ယခုအခါ ပျောက်ကွယ် သွားခဲ့ရတယ်လို့ ပြောကြ ပါတယ်။ NASA အဖွဲ့ကြီးရဲ့ လေထု သိပ္ပံပညာရှင် တစ်ဦးဖြစ်တဲ့ အဲလစ် ဝေးလ်ကော့စ်က ဒေသတွင်း ဒီဇယ်အင်ဂျင်တွေတဲ့ ထင်းမီးသွေးတွေ လောင်ကျွမ်းရာမှ ထွက်ရှိလာတဲ့မီးခိုးတွေနဲ့ ကမ္ဘာ့ လေထုတွင်း များပြားလာတဲ့ ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုက် ဓာတ်ငွေ့တွေ ကြောင့် ဟိမဝန္တာတောင်တန်း ဒေသရှိ အပူချိန်ဟာ မြင့်တက်လာပြီး ယခုလိုရေ ခဲမြစ်တွေ အရည်ပျော်မ ှုမြန်ဆန်လာခဲ့ ရတယ်လို့ ထောက်ပြထားကြ ပါတယ်။ လက်ရှိ အခြေအနေမှာ ကမ္ဘာကြီး ပူနွေးလာမှုရဲ့ အလွန် ကြောက်စရာ ကောင်းတဲ့အန္တရာယ် ကြီးကို မျက်ဝါးထင်ထင် တွေ့ရှိနေရတဲ့ ဒေသဟာ ရေခဲမြစ်တွေ အရည်ပျော် ပျောက်ကွယ်နေတဲ့ ဟိမဝန္တာ တောင်တန်း ဒေသကြီးပဲ ဖြစ်နေပါတယ်။ အဲဒီရေခဲမြစ်တွေ အရည်ပျော် ပျောက်ကွယ် သွားလောက်အောင် ဘယ်လောက် ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုက်တွေ ထုတ်လွှတ်ခဲ့သလဲဆိုတာ တွက်ချက်လို့ မရသလို အဲဒီရေခဲမြစ်တွေ နောက်ထပ် အရည်ပျော်ကျ မသွားအောင် ဘယ်လောက် လုပ်ဆောင်ကြရမလဲ ဆိုတာ တွေးဆလို့ မရနိုင်ဘဲ ဖြစ်နေကြပါတယ်။ နီပေါနိုင်ငံဝန်ကြီးချုပ် မဟိတ်ကူးမားနီပေါက "ဒီဖြစ်စဉ် ကြီးကို ခုခံကာကွယ်ဖို့ ကမ္ဘာလုံး ဆိုင်ရာ မူဝါဒ တစ်ခုတော့ ရှိဖို့လိုလာ ပြီဖြစ်ပါတယ်။ ကမ္ဘာ့ပူနွေးလာမှုဒဏ်ကို ဦးစွာ ခံစားနေရတဲ့ ကျွန်တော်တို့ နီပေါနိုင်ငံအနေနဲ့ ဒီစိန်ခေါ်မှုကြီးဟာ သေရေးရှင် ရေးသမျှ အရေးကြီးလာနေတယ်" လို့ ပြောကြောင်းပါ ခင်ဗျား။မောင်ပုဆိုးကြမ်းRef: ''A River Ran Through It'' By Bryan Walsh / LEH (Time)
အာဆီယံသည် နိုင်ငံရေးအရ အရေးကြီးသော ကုန်စည်အချို့နှင့် အဖွဲ့ ဝင် တစ်နိုင်ငံချင်း၏ စားနပ်ရိက္ခာ ဖူလုံရေး နှင့်လုံခြုံရေးဆိုင်ရာ၊ပြည်တွင်း မူဝါဒတို့ကို အသိအမှတ်ပြုပြီး အာဆီယံ စီးပွားရေး ဝန်ကြီးများသည် ဆန်နှင့်သကြား အတွက် အထူး စဉ်းစားပေးရန် အခြေပြစာချုပ်(Protocol to Provide Special Consideration for Rice and Sugar) ကို၂၀၀၇ ခုနှစ်၊သြဂုတ် ၂၃ ရက်နေ့တွင် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၊ မာကာတီ မြို့၌ လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့ကြ ပါသည်။ အခြေပြ စာချုပ်၏ အဓိကရည်ရွယ်ချက်မှာ ပုံမှန်မဟုတ်သော ကိစ္စများ အရအာဆီယံအဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံသည် ဆန်နှင့် သကြားအတွက် CEPT သဘောတူစာချုပ်နှင့် ယင်းစာချုပ်နှင့် ဆက်စပ်သော အခြေပြ စာချုပ်များတွင် လိုက်နာဆောင်ရွက်ရန် သဘောတူထား သည့်ကတိကဝတ်များကို လျော့ပေါ့ရွှေ့ ဆိုင်းပေးရန် မေတ္တာရပ်ခံ တင်ပြလာပါက ခွင့်ပြုပေးရန်ဖြစ်ပါသည်။ ဤနေရာ၌ CEPTသဘောတူစာချုပ်နှင့် ယင်းစာချုပ်နှင့် ဆက်စပ်သော အခြေပြ စာချုပ်များတွင် လိုက်နာ ဆောင်ရွက်ရန် သဘောတူထားသည့် ကတိကဝတ်များ ကိုဖေါ်ပြရန် လိုအပ်ပါသည်။ ၁၉၉၅ ခုနှစ်၊ ဒီဇင်ဘာလ ၁၅ ရက် နေ့တွင် ထိုင်းနိုင်ငံ၊ ဘန်ကောက်မြို့၌ လက် မှတ်ရေးထိုးခဲ့ သော CEPT သဘောတူ စာချုပ်ကို ပြင်ရန်အ ခြေပြစာချုပ် (Protocol to Amend the Agreement on the Common Effective Preferential Tariff Scheme for the ASEAN Free Trade Area-AFTA) ၏ အာတီကယ်-၁ အရ စက်မှုထုတ်ကုန်ပစ္စည်း အားလုံးသည် လည်း အကောက်ခွန်နှုန်း လျှော့ချသည့် ဇယားတွင် ပါရှိရမည်ဖြစ်ပါသည်။ လယ်ယာ ထုတ်ကုန် ပစ္စည်းများသည် အရေးကြီး ကုန်ပစ္စည်းများဖြစ်သဖြင့် အချို့ကို အကောက်ခွန်နှုန်း ဖယ်ရှား မပေးနိုင်ပဲလျှော့ချရုံသာလျှော့ချနိုင်သည် ဖြစ်၍ အရေးကြီးနှင့်အလွန်အရေးကြီး ကုန်ပစ္စည်းများ (List of Sensitive and Highly Sensitive Products) စာရင်းအဖြစ် ထားရှိခွင့်ရှိရန် ညှိနှိုင်း သဘောတူခဲ့ ကြပါသည်။ ၁၉၉၉ ခုနှစ်၊ စက်တင်ဘာလ ၃၀ ရက်နေ့တွင ်စင်ကာပူနိုင်ငံ၌ အရေးကြီး နှင့်အလွန် အရေးကြီး ကုန်ပစ္စည်းများအတွက် အထူးအစီအစဉ်ဆိုင်ရာ အခြေပြ စာချုပ်(Protocol on the Special Arrangement for Sensitive and Highly Sensitive Products)ကိုလက်မှတ်ရေး ထိုးခဲ့ကြပြီး အာဆီယံ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများသည်၊ အလွန်အရေးကြီး ကုန်ပစ္စည်းများ စာရင်း (List of Highly Sensitive Products) နှင့် အရေးကြီး ကုန်ပစ္စည်းများ စာရင်း(List of Sensitive Products)တို့ ကို သီးခြားစီထား ရှိခဲ့ကြပါသည်။ယင်းအခြေပြ စာချုပ်၏ အာတီကယ်-၂အရအ ဆိုပါ ကုန်ပစ္စည်းများကို အကောက်ခွန် လျှော့ချပေးရမည့် CEPTအစီအစဉ်သို့ သတ်မှတ်အချိန် ကာလတွင် ထည့်သွင်း ပေးကြရပါသည်။ အာတီကယ်-၃၊အရ CEPT အစီအစဉ်တွင် ပါဝင်လာသည့် ယင်းကုန်ပစ္စည်းများကို အကောက်ခွန် နှုန်းလျှော့ချရမည်ဖြစ်ရာ အရေးကြီး ကုန်ပစ္စည်း များဖြစ်ပါက၊သုညမှ ၅ ရာခိုင်နှုန်း (ဝ-၅ %)ထိ လျှော့ချပေး ရမည်ဖြစ်ပြီး အလွန်အရေးကြီး ကုန်ပစ္စည်းများ ဖြစ်ပါက အနိမ့်ဆုံးရှိရမည့် နောက်ဆုံးအကောက်ခွန်နှုန်း(Ending rate) ကို ညှိနှိုင်းဆုံးဖြတ် ရမည်ဖြစ်ပါသည်။ အထက်ဖေါ်ပြပါ၊ အကောက်ခွန်နှုန်းများ လျှော့ချပေးရမည့် ကတိကဝတ် များကို ဆန်နှင့် သကြားအတွက် အထူးစဉ်း စားပေးရန် အခြေပြ စာချုပ်အရ လျှော့ ပေါ့ရွှေ့ဆိုင်းခွင့်ပေးရန ်အတွက် အာဆီယံအဖွဲ့ဝင် နိုင်ငံတိုင်းသည် မေတ္တာရပ်ခံ တင်ပြခွင့်ရှိပါသည်။ ထို့ကြောင့် အင်ဒိုနီး ရှားနိုင်ငံသည် သာမန်မဟုတ်သော အခြေအနေများ အရ၊ ဆန်နှင့် သကြားဆိုင်ရာ ကတိကဝတ်များကို လျော့ပေါ့ရွှေ့ဆိုင်း ခွင့် (Waiver) ရရန် မေတ္တာရပ်ခံ တင်ပြ ခဲ့ကြောင်း သိရပါသည်။Waiver ရရန် ဆောင်ရွက်ရသည့် လုပ်ငန်းစဉ် ဝန်ကြီးများ ပါဝင်သော AFTA Codeသို့ အရေးယူ ဆောင်ရွက်ခြင်း မပြုမီရက် ၉၀ ကြိုတင်၍ စာရေးသား တင်ပြရပါမည်။ ထိုသို့ တင်ပြ သည့်စာတွင် Waiver တောင်းခံသည့် ကုန်ပစ္စည်း၏ AHTN Council၊ အကျိုးအကြောင်း ဖေါ်ပြချက၊် ယင်း ကုန်ပစ္စည်း၏ နောက်ဆုံး ၃ နှစ်အ တွက် သွင်းကုန် စာရင်းဇယား၊ ယင်းကုန်ပစ္စည်းအတွက် အကောက်ခွန်နှုန်း လျှော့ ချမည့် ယာယီပုံစ ံဇယားတို့ ပါရှိရမည်ဖြစ်ပါသည်။ AFTA Council က Waiver ပေးရန် ဆုံးဖြတ်လျှင်အဆိုပါ ဆုံးဖြတ်ချက်တွင် လိုအပ်ပါက လိုက်နာ ဆုံးဖြတ်ချက်များ နှင့်အတူ Waiver ပေးသည့် အချိန်ကာလတို့ ပါဝင်ပါမည်။ပို့ကုန်နိုင်ငံများနှင့်ညှိနှိုင်းဆွေးနွေး ခြင်း Waiver ခံစားရသည့် အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံသည် ယင်းကုန်ပစ္စည်း တင်ပို့ရောင်းချသည့် အခြားအဖွဲ့ဝင ်နိုင်ငံက တောင်းဆိုလာလျှင် နှစ်နိုင်ငံ ညှိနှိုင်းဆွေးနွေးခွင့် ပေးပြီး ပို့ကုန် နိုင်ငံ၏ ထိခိုက်နစ်နာမှုအတွက် ဖြေရှင်းပေး ရပါမည်။နှစ်ပတ်လည်ပြန်လည်သုံးသပ်ခြင်း AFTA Council သည် Waiverကိစ္စ ကိုတစ်နှစ်တစ်ကြိမ် ပြန်လည်သုံးသပ်ပြီး Waiverတောင်းခံသည့်အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံ၏ မေတ္တာရပ်ခံချက်ပေါ်မူတည်၍လိုအပ် လျှင် Waiverသက်တမ်းကိုတိုးမြှင့်ပေး နိုင်ပါသည်။အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံကို ဆန်နှင့်သကြား အတွက် Waiver သက်တမ်း တိုးမြှင့်ပေးခြင်း ၂၀၀၉ ခုနှစ်တွင် ကမ္ဘာ့စီးပွားရေး ပျက်ကပ်နှင့် သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များ ဖြင့် တွေ့ကြုံနေရသော အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံက ဆန်နှင့် သကြားအတွက် Waiver သက်တမ်း တိုးမြှင့်ပေးရန် တင်ပြမှုအပေါ် အာဆီယံနိုင်ငံများက သဘောတူခဲ့ကြောင်း သိရပါသည်။ Waiver သက်တမ်း တိုးမြှင့်ရရှိသဖြင့် အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံသည် ဆန်နှင့် သကြား အပေါ် စည်းကြပ်သည့် အကောက်ခွန်နှုန်းများကို အခြေခံ MFN နှုန်းအတိုင်း စည်းကြပ်ခွင့်ရရှိ ပါသည်။ သို့ရာတွင် ယင်းကုန်ပစ္စည်း ၂ မျိုးကို တင်ပို့ရောင်းချသော အခြား အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများ၏ ဈေးကွက်ဝင် ရောက်သည့် အခွင့်အရေးကို မထိခိုက်စေရန်အတွက် စိတ်ဝင်စားသည့် အဖွဲ့ဝင် ပို့ကုန်နိုင်ငံများနှင့် နှစ်နိုင်ငံညှိနှိုင်း ဆွေးနွေးရပါသည်။ ထိုင်းနိုင်ငံသည် အာဆီယံဒေသ တွင်ဆန်နှင့်သကြားအများဆုံးတင်ပို့ ရောင်းချသည့် နိုင်ငံဖြစ်ပါ သည်။ ဗီယက်နမ်သည် ဆန်ကို ဒုတိယ အများဆုံးတင်ပို့ ရောင်းချသည့် နိုင်ငံဖြစ်ပါ သည်။ ထို့ကြောင့် အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံ သည်နှစ်နိုင်ငံညှိနှိုင်းမှုများအရဆန် ကိုထိုင်းနိုင်ငံနှင့် ဗီယက်နမ်နိုင်ငံတို့ မှ ခွဲေ၀၀ယ်ယူလျက် ရှိသကဲ့သို့ သကြားကိုလည်း ထိုင်းနိုင်ငံမှဝယ်ယူ တင်သွင်းလျက် ရှိကြောင်း သိရပါသည်။ အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံသည် ယခင်က မြန်မာနိုင်ငံမှ နှစ်စဉ် ဆန်တန်ချိန် တစ်သိန်းခန့်ဝယ်ယူ တင်သွင်းခဲ့သည့် ဖောက်သည် နိုင်ငံဖြစ်ပါသည်။ အာဆီယံအဖွဲ့ဝင် နိုင်ငံအချင်းချင်း ဖြစ်သဖြင့် ဈေးကွက်ဟောင်းကို မြန်မာ့ ဆန် ပြန်လည်တင်ပို့ ရောင်းချနိုင်သည့် အခွင့်အရေးများ ရှိနေကြောင်း တင်ပြလိုက်ပါသည်။မောင်မောင်ရီ
မဟာစီးပွားပျက်ကပ်(Great Depression) နောက်ပိုင်း အဆိုးဝါးဆုံး ဖြစ်ခဲ့သည့် ကမ္ဘာ့ စီးပွားရေး အကျပ်အတည်းကို ၂၀၀၈ခုနှစ် စီးပွားရေး တုံ့နှေးကျဆင်းမှုကြီး(Great Recession)ဟုပင် သတ်မှတ်သည်။ ယင်းအကျပ်အတည်း၏ နောက်ဆက်တွဲ နိုင်ငံရေးနှင့် လူမှုရေး အကျိုးဆက် များသည် မှန်းထားသလောက် မဆိုးဝါး မပြင်းထန်ခဲ့ပေ။ ၁၉၉၇-၉၈ အာရှငွေကြေး အကျပ်အတည်း ဖြစ်ပြီးနောက် ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံ အစိုးရများ ကစင့်ကရဲ ဖြစ်ခဲ့ရမှုမျိုး မပေါ်ပေါက် ခဲ့ချေ။ ၂၀၀၈ ခုနှစ် စတုတ္ထသုံးလပတ် အတွင်းက ချမ်းသာနိုင်ငံများ၏ အမှန်ဂျီဒီပီတန်ဖိုး သည် ၅%မှ ၁၀% အထိ ကျဆင်း သွားခဲ့ပြီး၊ စင်ကာပူ၊ တောင်ကိုရီးယားနှင့် ဘရာဇီးလ်တို့အပါအဝင် ကမ္ဘာတွင် အလျင်မြန်ဆုံး ဖွံ့ဖြိုးနေသည့် နိုင်ငံများ၏ နှစ်ချုပ်ဂျီဒီပီ ကျဆင်းမှုနှုန်းသည် ၁၅% ဝန်းကျင် အထိ ရောက်သွားခဲ့သည်။ ကုန်သွယ်မှုနှင့် ဘဏ္ဍာရေးလုပ် ငန်းတို့တွင် အနောက်နိုင်ငံများနှင့် ချိတ်ဆက်ထားကြသည့် အတိုင်းအတာ အလျောက် စီးပွားရေး ထွန်းသစ်စ နိုင်ငံများအကြား ထိခိုက်နစ်နာမှု ကွဲပြား ခဲ့ကြသည်။ ၂၀၀၈ ခုနှစ် စတုတ္ထ သုံးလပတ် အတွင်းက အာရှကျားနိုင်ငံ များ၏ ပို့ကုန်ရောင်းချမှု ပမာဏသည် ထက်ဝက်ခန့် အထိပင် ချောက်ချားဖွယ် ကျဆင်းသွားခဲ့သည်။ အနောက်နိုင်ငံ ဘဏ်လုပ်ငန်းများတွင် အကျပ်အတည်း ကြုံတွေ့ လာရသဖြင့် ထွန်းသစ်စနိုင်ငံ များသို့ အရင်းအနှီး စီးဝင်မှုသည်လည်း ထိုးကျသွားခဲ့ရသည်။ ဂလိုဘယ်လိုက်ဇေးရှင်း ဇာတ်သိမ်း သွားပြီဟု သုံးသပ် သူအများအပြား ပေါ်ထွက်ခဲ့သည်။ စီးပွားထွန်းသစ်စ နိုင်ငံများက အနောက် နိုင်ငံများ၏ စီးပွားရေး အကျပ်အတည်း ကူးစက်လာမည်ကို ကာကွယ်ရန် အတွက် မိမိပြည်တွင်း စီးပွားရေးကို အလေးပေးရန် အတွင်းဘက်သို့ ပြန်လှည့်ကြ လိမ့်မည်ဟု တွက်ဆခဲ့ကြ သည်။ အချို့ကလည်း လူဦးရေသန်းရာ ပေါင်းများစွာ ငတ်မွတ်ကြလိမ့်မည်ဟု ဟောကိန်း ထုတ်ခဲ့ကြ သည်။ ၂၀၁၀ ပြည့် နှစ်ဆန်းချိန်တွင် နှစ်ပေါင်း ၄၀ အတွင်းပထမဆုံးအကြိမ် အဖြစ် စားနပ်ရိက္ခာ မလောက်ငသူ ဦးရေ အမှန်တကယ်ပင် သန်းတစ်ထောင် ဖြစ်လာသည်။ သို့သော်လည်း အခြားခန့် မှန်းချက်များကမူ လွဲချော်သွားခဲ့သည်။၂၀၀၈ ခုနှစ် နောက်ဆုံး သုံးလအတွင်း ကပ်ဘေး တစ်ခုပြီး တစ်ခု တွေ့ကြုံခဲ့ကြသော်လည်း ၂၀၀၉ ခုနှစ်တွင် နာလန်ထ စီးပွားရေးသည် အရင်းအနှီး၊ ငွေချေးဘွန်းစာချုပ်အရောင်းအဝယ်နှင့် စတော့ဈေးကွက်များ၏ အခြေအနေတို့ ဖြင့် တိုင်းတာကြည့်လျှင် ထူထူထောင် ထောင်ဖြစ်လာသည်ဟုဆိုနိုင်သည်။ လူဦးရေ အထူထပ်ဆုံး ဖြစ်သည့် တရုတ်၊ အိန္ဒိယနှင့် အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံတို့မှာ ချမ်းသာ နိုင်ငံများ၏ စီးပွားရေး အကျပ်အတည်း ဒဏ်ကို များများစားစား မခံခဲ့ရသဖြင့် ရီဆက်ရှင် အဆင့် အထိ မရောက်ဘဲ ဖွံ့ဖြိုးမှု အရှိန်နှေးသွား ရုံသာ ဖြစ်ခဲ့သည်။ ဘရာဇီးလ်နှင့် အာရှကျားနိုင်ငံများ၏ ကုန်ထွက် ကျဆင်းသွားခဲ့ ရသော်လည်း ပုံမှန်အခြေ အနေသို့ ပြန်ရောက်လာသည်။ ဘောလ် တစ် နိုင်ငံများတွင်မူ စီးပွားပျက်ကပ် အဆင့်သို့ ကျရောက်သွားခဲ့သည်။ အမေရိက စီးပွားရေး အပေါ်အမှီပြုခဲ့ သည့် မက္ကစီကိုတွင်လည်း အထိနာခဲ့ သည်။ အရှေ့ဥရောပနိုင်ငံများမှာ အာရှ နိုင်ငံများထက် ဆိုးဝါးစွာထိခိုက်ခဲ့ ကြပြီး၊ ဆင်းရဲသော အာဖရိကနိုင်ငံများ သည် ဝင်ငွေ အလယ်အလတ်တန်း ရှိကြသည့် အာရှနိုင်ငံ များထက် ပိုပြီး ထိခိုက်နစ်နာခဲ့သည်။ ကမ္ဘာ့စီးပွားရေး အကျပ်အတည်း ကို ရင်ဆိုင်ခဲ့ကြရာ၌ အနောက်နိုင်ငံ သားများနှင့် နှိုင်းယှဉ်ကြည့်တော့ ထွန်း သစ်စအာရှနိုင်ငံသားများက ကိုယ့်နိုင်ငံ၊ ကိုယ့်အစိုးရအပေါ် ပိုပြီးကျေနပ်အားရ ခဲ့ကြသည်။ စစ်တမ်းကောက်ကြည့်ရာ တွင် ၄၀ရာခိုင်နှုန်းကျော်က မိမိတို့ ဘဝကို ကျေနပ်ကြသည်။ တရုတ်နိုင်ငံ မှာဆိုလျှင် ကျေနပ်အားရသူ ၈၇% ကျော်ရှိခဲ့သည်။ ပြင်သစ်၊ ဂျပန်နှင့် ဗြိတိန်နိုင်ငံတို့တွင်မူ ကျေနပ်သူ ၃၀% အောက်တွင်သာ ရှိသည်။ ဤအခြေ အနေက စီးပွားရေး အကျပ်အတည်းမှ မြန်ဆန်စွာ နာလန်ထလာနိုင်ခြင်းကို ထင်ဟပ်ပြသည်ဟု ဆိုပါသည်။ အချုပ်ပြောရလျှင် ပြီးခဲ့သည့် အကျပ်အတည်း ကာလအတွင်း ယိမ်းယိုင်နေသည့် အခြေအနေ များထဲမှ ဖွံ့ဖြိုး ဆဲနိုင်ငံ အများစု၏ စီးပွားရေး စီမံခန့်ခွဲ မှုအရည်အချင်းမှာ ချီးကျူးဂုဏ်ပြုဖွယ် ဖြစ်ခဲ့သည်။ အရင်းအနှီး ဈေးကွက်များ ပုံမှန်အခြေအနေသို့ ပြန်လည်ရောက်ရှိ လာအောင် စွမ်းဆောင် နိုင်ခဲ့ကြသည်မှာလည်း အံ့သြဖွယ် ကောင်းသည်။ ဘဏ္ဍာရေး အထောက်အပံ့ များဖြင့် မြန်ဆန်စွာ တုံ့ပြန်ဖြေရှင်းနိုင်ခြင်း ကြောင့်လည်း ထွန်းသစ်စနိုင်ငံများ၏ ဘဏ္ဍာရေး ဆိုင်ရာ အမြော်အမြင် ကြီးမားမှုသည် အထင်ကြီး လေးစားရဖွယ် ဖြစ်လာရသည်။ စီးပွားရေး ပါဝါသည် မျှော်မှန်းထားသည်ထက် ပိုမိုမြန်ဆန်စွာပင် အနောက်နိုင်ငံများအား စွန့်ခွာလာခဲ့ပြီ ဖြစ်ကြောင်း ပြီးခဲ့သည့် ရီဆက်ရှင်က အထင်အရှား ပြသလိုက်သည်ဟု သုံးသပ်ကြသည်။ စီးပွားရေး ထွန်းသစ်စ နိုင်ငံကြီး ၂၀ ၏ ေ<ကးမြီ-ဂျီဒီပီအချိူး (Debt-to-GDP ratio)သည် အချမ်းသာဆုံး နိုင်ငံ ၂၀ တွင်တင်ရှိနေသည့် ေ<ကးမြီ-ဂျီဒီပီ အချိုး၏ ထက်ဝက်ခန့်သာ ရှိနေသည်။ နောင်နှစ် အနည်းငယ် အတွင်း ချမ်းသာနိုင်ငံများတွင် ေ<ကး မြီတာဝန် ပိုမိုဖိစီး လာဦးမည်ဖြစ်ရာ လာမည့် ၂၀၁၄ ခုနှစ်ရောက်လျှင် ထွန်းသစ်စနိုင်ငံများ၏ေ<ကးမြီအချိုးမှာ ချမ်းသာနိုင်ငံများေ<ကးမြီအချိုး၏ သုံးပုံတစ်ပုံခန့်သာ ရှိလိမ့်မည်ဟု ခန့်မှန်း ထားကြသည်။Ref:The Economistဦးဟန်ထွန်း(အခွန်)
ဘဏ္ဍာရေးစနစ် ၁၉ ရာစုနှစ် အရင်းရှင်စနစ် သည် စက်မှုလုပ်ငန်းအရင်းရှင်စနစ် (ပစ္စည်းထုတ်လုပ်မှုကို အခြေခံသော စနစ်)မှ ဘဏ္ဍာ အရင်းရှင်စနစ်သို့ ကူး ပြောင်းခဲ့သည်။ သို့သော် နောက်ပိုင်း ဘဏ္ဍာ အရင်းရှင်စနစ်သည် အရမ်းတိုးတက် ခဲ့သည်။ လုပ်ငန်းတိုင်းသည် ချေးငွေကိုဗဟိုပြု၍ လည်ပတ်လာရ သောအခါ ထုံးစံအတိုင်းဘဏ် စနစ် တစ်နည်းပြောလျှင် ဘဏ္ဍာရေး စနစ်သည် အချုပ်အခြာ အာဏာပိုင် အထွတ်အထိပ်သို့ရောက်ရှိတော့သည်။ စီးပွားရေး တစ်ခုလုံးကို ဘဏ္ဍာရေး စနစ်က လွှမ်းခြုံထားလေရာ ကုန်ချောပစ္စည်း ထုတ်လုပ်မှု လုပ်ငန်းတို့သည် ဒုတိယအဆင့်သို့ ရောက်ရှိသွားသည်။ ဘဏ္ဍာရေးစနစ်နှင့် ကုန်ထုတ် လုပ်မှု စနစ်တို့ကို နှိုင်းယှဉ်လျှင် ဘဏ္ဍာ ရေးစနစ်က အရာရာကို လွှမ်းမိုးသော စနစ်ဖြစ်လာသည်။ဂရိတ်ရီဆက်ရှင်း သို့ဖြင့် ၂၁ ရာစုနှစ် တစ်ခုလုံး ၌ ဘဏ္ဍာရေး စနစ်နှင့် ကုန်ထုတ်လုပ်မှု စနစ်တို့ကြား တစ်ဖက်စောင်းနင်း ဖြစ်လာသည်။ ဤသို့ တစ်ဖက်စောင်းနင်း ဖြစ်နေချိန်၌ ၂၀၀၈ ခုနှစ် ကမ္ဘာ့စီးပွား ပျက်ကပ် (ဂရိတ်ရီဆက်ရှင်း)ဖြစ်ပေါ် လာသည်။ သို့သော် နိုင်ငံအသီးသီးတို့ ၏အစိုးရတို့က စီးပွားရေးထဲ ငွေအလုံး အရင်းနှင့်ဝင်ကယ်လိုက်သဖြင့် စီးပွားရေး ပြန်လည် နာလန်ထလာသည်။ သို့သော် ဘဏ္ဍာရေး လောကအပိုင်းက အရေးပါ အရာရောက်နေပြီး ထုတ်လုပ်မှု လုပ်ငန်းတို့က တန်ခိုးမှိန်လာသည်။ သဘောမှာ ဘဏ္ဍာရေးစနစ်နှင့် ထုတ်လုပ်မှု လုပ်ငန်းတို့ကြား မျှခြေပျက် စီးလာခြင်းဖြစ်သည်။ မန်နေဂျာရှားပါး စီးပွားရေး ပြန်လည်ဦးမော့ လာသည်လို့ သာဆိုသည် ဘဏ္ဍာရေး စနစ်နှင့်ထုတ်လုပ်မှု စနစ်တို့ကြား မျှခြေ ပျက်နေသည်။ ဤအခြေအနေသည် ကောင်းသော အလားအလာ မဟုတ်ပေ။ ထို့ကြောင့် မျှခြေပြန်ကိုက်ရန် အလို့ငှာ ကုန်ပစ္စည်းထုတ်လုပ်မှုလုပ်ငန်း ပြန်လည ်သွက်လက်လာရန် စီစဉ်ဖို့လို သည်။ ကုန်ချော ထုတ်လုပ်မှု လုပ်ငန်းတို့ကို နောက်ချန်ထား၍ မဖြစ်ပေ။ ထို့ကြောင့် စီးပွားရေး ပြန်နာလန်ထူချိန်၌ ထုတ်လုပ်မှု လုပ်ငန်းတို့ ကိုမြှင့်တင်ရန် စဉ်းစားကြသည်။ သို့သော် အခက်အခဲ တွေ့နေသည်မှာ ထုတ်လုပ်မှု လုပ်ငန်းတို့အတွက် အလုပ် သမား တွေရှိသော်လည်း မန်နေဂျာတွေ မရှိခြင်းဖြစ်သည်။ မန်နေဂျာ ရှားပါးနေ ခြင်းဖြစ်သည်။ မန်နေဂျာတို့သည် လစာကောင်းသော ဘဏ္ဍာရေး လောကထဲ တွင် ရောက်နေကြသည်။ ရည်မှန်းချက်ပြောင်းပြန်ပြောင်း ကုန်ထုတ်လုပ်မှု လုပ်ငန်း၌ ကုန်ပစ္စည်းကွာလတီ ကောင်းမွန်ရေးနှင့် ဈေးကွက်ဝေစု ပိုမိုရရှိရေး တို့ကို ရည်မှန်း ရသည်။ ဘဏ္ဍာရေးအက်ဆက်တို့ကို စီမံရာ၌ အက်ဆက်တန်ဖိုးတို့ကို မှန်မှန် ကန်ကန်အကဲဖြတ်နိုင်ရေးတို့က အရေး ကြီးသည်။ တစ်နည်းဆိုလျှင် အရင်း အနှီးတို့ကို ထိထိ ရောက်ရောက် လည်ပတ်ရန် စီမံဖို့အရေးကြီးခြင်းဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့်ထုတ်လုပ်မှုလုပ် ငန်းဘက် ပြန်လည်ဦးတည်ဖို့ဆိုရင် အခြေခံရည်မှန်းချက်တို့ကို ပြောင်းပြန် ပြင်ဆင်ရန်လိုသည်။ အက်ဆက်တန်ဖိုး အကဲ ဖြတ်ခြင်း၌ ကျွမ်းကျင်မှုမှာ ကုန်ပစ္စည်း အရည်အသွေး(ကွာလတီ) ကောင်းရေး နှင့် ဈေးကွက်ဝေစုတိုးချဲ့ ရေးဆိုသော ရည်မှန်းချက်တို့ ပြောင်းပြန် ပြန်ပြောင်းရ မည်။ အခြားပြဿနာ တစ်ခုမှာထုတ်လုပ်မှုလုပ်ငန်းတို့ အတွက် စီမံခန့်ခွဲရာမန်နေဂျာတို့ကို မည်သို့ရှာဖွေမည်နည်းဟု စဉ်းစား စရာလိုသည်။ လက်ရှိစီမံခန့်ခွဲမှု ကျောင်း တို့က လခကောင်းကောင်း ရသော ဘဏ္ဍာ ရေး၊ မန်နေဂျာတို့သာ မွေးထုတ်ထား သည်။ စက်ရုံ မန်နေဂျာတို့ကို လုံလုံ လောက်လောက ်မမွေးထုတ်ထားပေ။ ထို့ကြောင့် စီးပွားစီမံ ကွပ်ကဲမှုကျောင်းတို့ ၏ ယဉ်ကျေးမှုပုံစံကို မပြောင်းလဲဘဲ ကုန်ထုတ်လုပ်မှုလုပ်ငန်း ဘက်ရွှေ့ပြောင်း ရန်မဖြစ်နိုင်ဟုဆိုသူက ဆိုလာသည်။ လိုရင်းပြောလျှင် ဘဏ္ဍာ ရေးလောကကို အရေးပေးခြင်းမှ ထုတ်လုပ်မှုဘက် အရေးပေးခြင်းသို့ ရွှေ့ ပြောင်း ရမည်။အညွှန်း။ The New Republicမောင်စူးစမ်း
စားသုံးသူကာကွယ်ပေးရေးဘယ်နေ့လဲ ကမ္ဘာပေါ်မှာလူထုအတွက် အမှတ်ရပြီးမမေ့သင့်တဲ့ အကြောင်းအရာတွေအတွက် နေ့ထူးနေ့မြတ်၊ အမှတ်တရနေ့တွေ သတ် မှတ်ပြီး တစ်ကမ္ဘာလုံးလှုပ်ရှားမှုလေးတွေ ပုံစံမျိုးစုံနဲ့ဆောင်ရွက်တာတွေရှိပါတယ်။ ကမ္ဘာ့စားနပ်ရိက္ခာနေ့၊ အမေနေ့၊ ချစ်သူများနေ့ စသည်စသည်ဖြင့်သောနေ့တွေထဲမှာ ဒီနှစ်တော့နေ့တစ်နေ့တိုးလာပါတယ်။ အဲဒါကတော့ တစ်ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ စားသုံးသူအားလုံး အတွက် ''ကမ္ဘာ့စားသုံသူ အခွင့်အရေးများနေ့ (World Consumer Rights Day)'' ပဲဖြစ်ပါတယ်။ ဒီရက်ကိုတော့ အပြည်ပြည် ဆိုင်ရာ စားသုံးသူများအဖွဲ့ (Conumer International) ကနေပြီး တော့ မတ်လ ၁၅ ရက်နေ့ကို သတ်မှတ်ခဲ့ပါတယ်။ ဆောင်ပုဒ် ပထမဆုံးအကြိမ်အဖြစ် ကျင်းပမဲ့ ၂၀၁၀ မတ်လ ၁၅ ရက်နေ့ ကမ္ဘာ့စားသုံးသူအခွင့်အရေးများနေ့ Consumer Rights Day အတွက် ဆောင်ပုဒ်ကတော့ ''Our Money, Our Rights" ''ကျွနု်ပ်တို့ရဲ့ ငွေကြေး၊ ကျွနု်ပ်တို့ရဲ့အခွင့်အရေး'' ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ စားသုံးသူအကာအကွယ်ပေးရေးအစ စားသုံးသူ အကာကွယ်ပေးရေးနဲ့ပတ်သက်ပြီးတော့ ပထမဆုံး စတာကတော့ အမေရိကန်ပါ။ ကမ္ဘာ့ကုလသမဂ္ဂအဖွဲ့ကြီးအနေနဲ့ ကတော့ ၁၉၈၅ ခုနှစ်ကစတင်ပြီး အခြေခံအချက် ၈ ချက်နဲ့ဆောင်ရွက်ခဲ့ပါတယ်။ အာဆီယံအဖွဲ့အစည်းအနေနဲ့ကတော့ ၂၀၀၇ ခုနှစ်က စတင်ခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်။ (Commerce Journal Vol.9, No. 16/39 တို့တွင် အသေးစိတ်ဖော်ပြပြီး)အသင့်တော်ဆုံးအချိန် အခုကာလအချိန်အခါဟာ စားသုံးသူကာကွယ်ပေးရေးနဲ့ပတ်သက်ပြီးတော့ ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် စားသုံးသူများအားလုံးပါဝင် ဆောင်ရွက်ဖို့ အတွက် စတင်ပြီးပညာပေးဘို့အတွက် အသင့်တော်ဆုံးအချိန်အခါဖြစ်နေတဲ့အတွက် ကမ္ဘာ့စားသုံးသူအခွင့်အရေး များနေ့ကို သတ်မှတ်ရတာပဲဖြစ်ပါ တယ်။ ဒီနှစ်ကမ္ဘာ့ပထမဆုံးစားသုံးသူများ အခွင့်အရေးနေ့မှာတော့ ဆောင်ပုဒ်အတိုင်း ငွေကြေး ဆိုင်ရာဝန်ဆောင်မှုတွေနဲ့ပတ်သက်ပြီး ထင်သာမြင်သာအောင်မီးမောင်းထိုးပြကြရမှာပါ။ ဆိုလိုတာကတော့ တည်ငြိမ်စိတ်ချရပြီး သင့်တင့်မျှတတဲ့ငွေကြေးဆိုင်ရာ ဝန်ဆောင်မှုလုပ်ငန်းဟာ စားသုံးသူအား လုံး နေရာတိုင်းမှာရှိနေတဲ့သူ အားလုံးအတွက် အရေးပါ မှာပဲဖြစ်ပါတယ်။ ဒါမှမဟုတ်ဘူးဆိုရင်တော့ အခုကာလမတိုင်ခင် အချိန်တွေတုံးက စားသုံးသူတွေရဲ့ပြဿနာကိုချပြဥပမာပေး ဆောင် ရွက်မယ်ဆိုရင်လည်း အခုအချိန်အခါဟာအသင့်တော်ဆုံးအချိန်ဖြစ်ပါတယ်။အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ စားသုံးသူအဖွဲ့ရဲ့ဆန္ဒ အတိတ်ကာလကနေ အခု အချိန်ထိကြုံရတဲ့ စားသုံးသူတွေရဲ့နစ်နာဆုံးရှုံးခဲ့ရတဲ့ အခွင့်အရေး၊ ပြဿနာ၊ နစ်နာဆုံးရှုံးမှုတွေကို စနစ်တကျဖော် ထုတ်ပြီး မီးမောင်းထိုးပြနိုင်ဖို့အတွက် အကောင်းဆုံးအချိန်ရောက်ပြီဆိုပြီး၊ ရက်သတ်မှတ်ပြီးဆောင်ရွက်တာပါ။ ဒါကြောင့် လူထုဆွေးနွေးပွဲကျင်းပကာ စာစောင်ထုတ်ဝေတာတွေ၊ တစ်ဖွဲ့ချင်း ဆွေးနွေးတာတွေ ဆောင်ရွက်ပေးစေချင်တာပါ။ ဒီလိုဆောင်ရွက်ပေးရင်တော့ မိမိနိုင်ငံမှာရှိတဲ့ စားသုံးသူတွေ အားလုံးဟာ အတွေ့အကြုံလဲရ၊ ပညာလဲရပြီး စားသုံးသူကာကွယ် ပေးရေး၊ စားသုံးသူအခွင့်အရေးတွေကိုနားလည်သဘောပေါက်သွားကြမှာဖြစ်ပါတယ်။ ဒီလိုစားသုံးသူတွေကို အတွေ့အကြုံ၊ အသိ ပညာ၊ ဗဟုသုတပေးနိုင်ဖို့ အတွက်ကတော့ မိမိကိုယ်တိုင်ဘဲ လက်တွေ့ကွင်းဆင်းပြီးတွေ့ရှိလာတဲ့ အကြောင်းအရာတွေကို အထောက်အထားခိုင်လုံစွာ ကိန်းဂဏန်းအချက်အလက်တွေနဲ့ချပြဆောင်ရွက်ရမှာဖြစ်ပါကြောင်း။
ကမ္ဘာပေါ်မှာ ကိုယ်လိုချင်တဲ့ ပစ္စည်းတွေကို တစ်နေရာတည်းမှာ လွယ်လွယ်ကူကူ ဝယ်ယူ ရရှိနိုင်သော နေရာ၊ အဲဒီနေရာ ကတော့ အများ သိရှိကြတဲ့ စူပါမားကက်လို့ ခေါ်ဝေါ်နေကြတဲ့ ဈေးဝယ်စင်တာကြီးများပါပဲ။စူပါမားကက်ဆိုတာ စူပါမားကက်ဆိုတာ တကယ် တော့ ကုန်စုံဆိုင်အကြီးစားများပဲ ဖြစ်ပါ တယ်။ ရှေးယခင်က စူပါမားကက်ဆို တာမပေါ်ပေါက် သေးချိန်က ကုန်စုံဆိုင်များ ဖွင့်လှစ်၍ ရောင်းချခဲ့ကြပါတယ်။ ကုန်စုံဆိုင်များဟု ဆိုသော်လည်း အခြေ ခံစားကုန်ဖြစ်သည့် ဆန်မှလွဲ၍ အခြားသော စားသောက်ကုန်များ ကိုသာ ရောင်းချခဲ့ကြပါတယ်။ လူသုံးကုန် ပစ္စည်းများ အဝတ်အထည် များကိုမူ ဈေးကြီးများအတွင်းရှိဆိုင်များတွင်သာ မိမိကြိုက်နှစ်သက်ရာကို ရွေးချယ် ဝယ်ယူကြရပါ တယ်။ အဲဒီလို ဝယ်ယူကြတဲ့အခါမှာ တစ်ဆိုင်နှင့် တစ်ဆိုင် ဈေးနှုန်းမတူခြင်း၊ ဈေးနှုန်းကွာဟချက် ကြီးမားခြင်း တို့ကြောင့် ဈေးဝယ်သူများ အနေဖြင့် အခက်အခဲ များ စွာကြုံတွေ့ခဲ့ကြရပါတယ်။ စူပါမားကက်တွေဟာ ဈေးနှုန်းကို ပုံသေထားရှိ ခြင်း၊ မိမိကြိုက်နှစ်သက်ရာ ပစ္စည်းများကို တစ်နေရာ တည်းမှာ အချိန်မကုန်ဘဲ ဝယ်ယူနိုင်ခြင်း၊ ဈေးဝယ်ရာမှာ စိတ်ချမ်းသာ မှုရှိခြင်း စတဲ့အချက် တွေကြောင့် စားသုံးသူတွေဟာ စူပါမားကက် တွေမှာ ဈေးဝယ်ရတဲ့ အလေ့အထကို နှစ်သက်ခုံမင် လာကြပါတယ်။စူပါမားကက်ရဲ့အစ ကမ္ဘာပေါ်မှာ စူပါမားကက်တွေ ကို စတင်ဖွင့်လှစ်ခဲ့သူ ကတော့ မိုက်ကယ်ဂျေကူလန်ပါ။ သူဟာ ၁၉၃၀ ပြည့်နှစ် သြဂုတ်လ ၄ ရက်နေ့မှာ အမေရိကန်နိုင်ငံ၊ နယူးယော့စီးတီးမြို့ မှာရှိတဲ့ စတုရန်း ပေ ၆၀၀၀ ကျယ်ဝန်း တဲ့ ဂိုဒေါင်ကြီးတစ်ခုမှာ ကင်းကူလန် (King Kullen) မည်ရှိ စူပါ မားကက်ကြီး တစ်ခုကို ဖွင့်လှစ်ခဲ့ပါတယ်။ ကင်းကူ လန်ရဲ့ဆောင်ပုဒ်က "တိုက်အမြင့်ကြီး မှာရောင်းပေမယ့် ဈေးနှုန်းသက်သာ ရမယ်" (Plie it high, Sell it low) ဆိုတဲ့ ဆောင်ပုဒ်ပါ။ ၁၉၃၆ ခုနှစ်မှာ မိုက်ကယ်ကူလန် ကွယ်လွန် သွားခဲ့ပေမယ့် သူကွယ်လွန်ပြီးချိန်မှာ ကင်းကူလန် စူပါမားကက်ပေါင်း ၁၇ ခုအထိ ဖွင့်လှစ် နိုင်ခဲ့ပါတယ်။ ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ်ကြီး ပြီးဆုံးတဲ့ အခါမှာ ဆင်ခြေဖုံး ဒေသများမှာ နေထိုင်ကြတဲ့ လူတို့ရဲ့ဘဝအခြေအနေတွေ တိုးတက်ဖွံ့ဖြိုးလာမှုနဲ့အတူ ကနေဒါနိုင်ငံနဲ့ အမေရိကန်ပြည်ထောင် စုတို့မှာ စူပါ မားကက်ကြီးတွေဟာ အလျင်အမြန် တိုးပွားလာခဲ့ပါတယ်။ ၁၉၅၀ ပြည့်လွန် နှစ်များမှာ စူပါမားကက် တွေဟာ ဈေးဝယ်သူတွေ ကို ဆွဲဆောင်နိုင်ဖို့အတွက် မန်ဘာကဒ်၊ ကလပ်အသင်းဝင်ကတ်၊ တော်ဝင်ကတ်၊ အေ<ကးဝယ်ကတ်စသည်ဖြင့် မက်လုံး အမျိုးမျိုး ပေးပြီး ဆွဲဆောင်ခဲ့ကြပါတယ်။ မြန်မာနဲ့စူပါမားကက် မြန်မာနိုင်ငံမှာတော့ ၁၉၈၈ ခုနှစ်မတိုင်မီက နိုင်ငံတော်အစိုးရက ကုန်တိုက်တွေဖွင့်လှစ်ပြီး ပြည်သူများ လွယ်ကူသက်သာစွာဝယ်ယူနိုင်ဖို့ သိမ်ကြီးဈေးမှာ မြန်မာ့ကုန်တိုက်ကို စတင် ဖွင့်လှစ် ရောင်းချပေးခဲ့တာကို လေ့လာခဲ့ မိပါတယ်။ ဒါပေမယ့် မြန်မာ့ ကုန်တိုက်ကြီးမှာ မကြာခဏ ဆိုသလို ပစ္စည်းပြတ်လပ်ခြင်း၊ ရောင်းချလိုက်တဲ့ ပစ္စည်းများဟာ ပြည်သူများ လက်ဝယ်သို့ တိုက်ရိုက် မရောက်ရှိဘဲ တစ်ဆင့်ခံ ရောင်းချသူ လက်ဝယ်သို့သာ ရောက်ရှိ နေခြင်း တို့ကြောင့် မြန်မာ့ကုန်တိုက် လောကဟာ မအောင်မြင်ဘဲ တဖြည်းဖြည်းနဲ့ မှေးမှိန် ပျောက်ကွယ်ခဲ့ရပါတယ်။ မြန်မာ့ကုန်တိုက်များ ပေါ်ပေါက် လာသည်နှင့်အတူ လူသုံးကုန်ပစ္စည်း များရောင်းချတဲ့ စတိုးဆိုင် များဟာ လည်း ဟိုတစ်စ သည်တစ်စ ပေါ်ထွက် လာခဲ့ပါတယ်။ ကြည်မြန်မာစတိုး၊ စိန်ဂေဟာ စတိုး၊ ဂမုန်းပွင့်စတိုးစသည် ဖြင့် စတိုးဆိုင်ကြီးတွေ ပေါ်ထွန်းလာခဲ့ ပါတယ်။ ၁၉၉၃ ခုနှစ်မှာ ဂမုန်းပွင့်စူပါ မားကက်ကို မြေနီကုန်းမှာ စတင်ဖွင့် လှစ်လိုက်ခြင်းဖြင့် စူပါမားကက် လောကဟာ ရန်ကုန်မြို့မှာ တွင်ကျယ် လာခဲ့ပါတော့တယ်။ ၁၉၉၆ ခုနှစ်မှာ စီးတီးမတ် စူပါမားကက်ရဲ့ ပထမဆိုင်ခွဲဖြစ်တဲ့ အောင်ဆန်း ဆိုင်ခွဲကို ဆောင်ဆန်း အားကစားပြိုင်ဝင်းရဲ့ မြောက်ဘက်တန်းမှာ ဖွင့်လှစ် နိုင်ခဲ့ပါတယ်။ စီးတီးမတ်ရဲ့ထူးခြားချက်မှာ လူသုံးကုန် ပစ္စည်းများကိုသာမက အခြေခံ စားသောက်ကုန်ဖြစ်တဲ့ ဆန်၊ ဆီ၊ ဆားမှအစ အသီးအရွက်များ အထိပါ ဝယ်ယူရရှိနိုင်တဲ့ အဆင့်မြင့် စူပါမားကက်ကြီး တစ်ခုဖြစ်တာ ကြောင့် ဈေးဝယ်သူများဟာ စတိုးဆိုင်ကြီးများထက် စီးတီးမတ် စူပါမားကက်ကို ပိုမို စိတ်ဝင်စားလာခဲ့ကြပါတယ်။ ဒါပေမယ့် မြန်မာလူမျိုးတို့ရဲ့ ဈေးဆစ်ခြင်း အလေ့အထဟာ အရိုးထဲအထိ စွဲနေသေးတာကြောင့် စူပါမားကက်မှာ ဈေးဝယ်ရတာကို ရှက်ကြောက်သလို ဖြစ်နေခဲ့ကြပါတယ်။ ရေရှည ်ကာလမှာတော့ စူပါမားကက် များရဲ့ ဈေးနှုန်းမှန်ကန်မှု၊ အချိန်ကုန် သက်သာမှု၊ တစ်ဆိုင်ဝင်တစ်ဆိုင်ထွက် ပြီး ဈေးဆစ်ခြင်း၊ ဈေးသည်များရဲ့ အမျိုးမျိုးသော မခြေမငံ ဆက်ဆံခံ ရမှုများမှကင်းဝေးခြင်း၊ ပစ္စည်းအမျိုး အစားမှန်ကန်ခြင်းတို့ကြောင့် စူပါမား ကက်တွေကို အကျွမ်းတဝင် ရှိလာခဲ့တာကို တွေ့ရပါတယ်။ အဆိုပါကိစ္စနှင့် ပတ်သက်၍ စီးတီးမတ်မှ တာဝန်ရှိသူတစ်ဦးက "ကျွန်တော် တို့ စီးတီးမတ ်စဖွင့်တဲ့ အချိန်မှာ စူပါမားကက်တွေမှာ ဈေးဝယ်တဲ့ အလေ့အထ ဟာ မြန်မာပြည်သူတွေနဲ့ အကျွမ်း တဝင်မရှိသေးပါဘူး။ ဒါပေမယ့် စူပါမား ကက်တွေရဲ့ ဝန်ဆောင်မှုတွေဖြစ်တဲ့ ပစ္စည်း စုံလင်စွာ ရရှိနိုင်ခြင်း၊ ပစ္စည်း အရည်အသွေးကို အာမခံနိုင်ခြင်း၊ မိမိစိတ်ကြိုက်ရွေးချယ်ဝယ်ယ ူနိုင်ခြင်း၊ သက်တောင့်သက်သာနဲ့ လွယ်ကူအေး ဆေးစွာဝယ်ယူ နိုင်ခြင်း၊ ဈေးဆစ်ရန် မလိုခြင်း၊ ဈေးနှုန်းမှန်ကန်ခြင်းစတဲ့ အကျိုးကျေးဇူးတွေကို သိလာကြတယ်။ အဲဒါကြောင့် အခု နောက်ပိုင်း မှာ မြန်မာ ပြည်သူတွေဟာ စူပါမားကက်တွေကို ပိုမိုစိတ်ဝင်စားလာပြီး စူပါမားကက် တွေမှာ ဈေးဝယ်တဲ့စနစ်တွင် ကျယ်လာ ရတာပါ" လို့ ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။ဈေးဆစ်ရတဲ့ ဒုက္ခကင်းဝေး ဈေးဝယ်ခြင်းဆိုတဲ့ ဓလေ့ဟာ လူမျိုးတိုင်းမှာ ရှိတတ်ကြပါတယ်။ ဈေးဝယ်တယ် ဆိုတာဟာ လည်း ကိုယ့်ရဲ့လိုအပ်ချက်တွေကို ဖြည့်ဆည်း ပေးနိုင်ဖို့အတွက် ဝယ်ကြရတာပါ။ "ကျွန်မတို့ အရင်တုန်းကတော့ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းဈေးတို့ လဟာပြင် ဈေးတို့ သိမ်ကြီးဈေး တို့မှာ ဈေးဝယ်နေ ရတာ။ စူပါမားကက်တွေ မပေါ်ခင်ကပေါ့၊ အဲဒီတုန်းကဆိုရင် ဈေးဆစ်ရတာ သိပ်ဆိုးတာပဲ။ ဈေးဆစ်ပြီး ကိုယ်က မကြိုက်လို့မဝယ်ပြန်ရင်လည်း ဈေး သည်နဲ့ ရန်ဖြစ်ရပြန်ရော။ ဈေးဆစ်တာကိုက နည်းသွားပြန်ရင်လည်း နစ်နာ ပြန်ရော။ အခုတော့ အဲဒီဝဋ်က ကျွတ် သွားပြီ။ စူပါမားကက်တွေ ပေါ်လာ တော့ ဈေးဝယ်ရတာ အဆင်ပြေတာ ပေါ့" လို့ စိန်ဂေဟာစူပါ စင်တာ(လှည်း တန်း) မှာ ဈေးလာဝယ်တဲ့ အိမ်ထောင် ရှင်မ တစ်ဦးက ပြောပြခဲ့ပါ တယ်။ဝန်ဆောင်မှုကောင်းအောင်ကြိုးစား စူပါမားကက်ဆိုတာဟာ ဈေး ဝယ်သူတွေရဲ့ လိုအပ်ချက်တွေ၊ လိုအင် ဆန္ဒတွေကို အကောင်းဆုံး ဖြည့်ဆည်း ပေးနိုင်ရမယ်ဆိုတဲ့ ရည်ရွယ်ချက်နဲ့ ဝန် ဆောင်မှုတွေပေးနေတာပါ။ အခုအခါ စူပါမားကက်တွေက ပေးတဲ့ ဝန်ဆောင်မှု တွေကို မြန်မာလူမျိုးတွေ နှစ်ခြိုက် လာကြ ပါပြီ။ စူပါမားကက်တွေဟာ လည်း မြန်မာ့ဓလေ့ထုံးစံများနဲ့ အံ့ဝင် မှုရှိအောင် အခင်းအကျင်းမှစ၍ အထူး အလေးထား ဆောင်ရွက်လျက်ရှိတာကို တွေ့ရှိလာရပါတယ်။လက်လီရောင်းချရာ နေရာတစ်ခု ဒါ့အပြင် စူပါမားကက်ဟာ ဈေးဝယ်သူတွေအတွက် လက်လီ ရောင်းချပေးတဲ့ ဈေးဝယ်စင်တာ တစ်ခု လည်း ဖြစ်ပါတယ်။ အဆိုပါ လက်လီ ရောင်းချမှုစနစ်မှာ ရောင်းချမယ့်ကုန် ပစ္စည်းတွေကို ထုတ်လုပ်သူတွေ လက် ထဲမှ ပမာဏများစွာနဲ့ဝယ်ယူပြီး၊ End User(ကိုယ်တိုင်စားသုံးသူ၊ အသုံးပြု သူ) များထံသို့ ပြန်လည်ရောင်းချတဲ့ စနစ် ဖြစ်တဲ့အတွက် ကုန်သွယ်မှုစနစ်ရဲ့ နောက်ဆုံး အဆင့်မှာ အရေးပါတဲ့ အခန်းကဏ္ဍတစ်ရပ်အဖြစ် ပါဝင် လျက်ရှိနေတာကို သိူရှိရပါတယ်။စီးပွားရေး အကျပ်အတည်းနဲ့ စူပါမားကက် ၂၀၀၉ ခုနှစ်အတွင်းမှာ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ တဲ့ ကမ္ဘာ့စီးပွားရေးအကျပ်အတည်းဟာ ကမ္ဘာ့နိုင်ငံ အသီးသီးကို အနည်းနဲ့ အများ ရိုက်ခတ်ခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီရိုက်ခတ်မှု ဒဏ်ကို မြန်မာနိုင်ငံလည်း ခံစားခဲ့ရပါတယ်။ အဲဒီအချိန်မှာ စူပါမားကက်တွေရဲ့ အခြေအနေ တွေဟာ သိသိသာသာရောင်း အားကျခြင်းမရှိဘဲ ပုံမှန်အတိုင်းသာ ရှိနေတာကိုလည်း တွေ့ရှိခဲ့ရပါတယ်။ ဂမုန်းပွင့် စူပါမားကက်မှ တာဝန်ရှိ သူတစ်ဦးက "ကျွန်မတို့ ဂမုန်းပွင့်စူပါ မားကက်ကတော့ ၂၀၀၉ ခုနှစ်တုန်းက ရောင်းအား သိသိသာသာ ကျဆင်းမှုမ ရှိဘဲ ပုံမှန်အတိုင်း ရောင်းခဲ့ရပါ တယ်"လို့ ပြောပြခဲ့ပါတယ်။ "ကျွန်တော်တို့ စီးတီးမက်မှာတော့ ရောင်းအားက သိပ်မကျခဲ့ပါဘူး။ တကယ်လို့ ရောင်းအား သိသိသာသာ ကျဆင်းခဲ့မယ် ဆိုရင်တော့ ကိုယ်ရောင်း ချနေတဲ့ ကဏ္ဍတိုင်းလိုလိုမှာ စားသုံး သူတွေရဲ့ လိုအပ်ချက်တွေ သိရှိ အောင် ကြိုးပမ်းရမှာပါ။ ဒါ့အပြင် ဈေးကွက်အနေအထားကို လိုက်ပြီး တော့လည်း ကုန်ပစ္စည်းတွေကို ရောင်း ပေးရပါတယ်။ အရောင်းမြှင့်တင်ခြင်း အစီ အစဉ်တွေ၊ ဈေးနှုန်းလျှော့ချတဲ့ အစီအစဉ်တွေကို လိုအပ်သလို သူ့ နေရာနဲ့သူ စီစဉ်ဆောင်ရွက် ပေးခဲ့ပါ တယ်"လို့ စီးတီးမတ်မှ တာဝန်ရှိသူ တစ်ဦးက ပြောကြားခဲ့တာပါ။၂၀၁၀ နှစ်သစ်နဲ့ စူပါမားကက် ၂၀၀၉ ခုနှစ်ဆိုတဲ့ နှစ်ဟောင်းကြီး ကတော့ အကျပ်အတည်း၊ အရှုပ် အထွေး၊ လွမ်းမော တမ်းတဖွယ်ရာ များကို ထားရစ်ခဲ့ပြီး နှုတ်ဆက်ထွက် ခွာသွားခဲ့ပါပြီ။ အခုရောက်ရှိနေတဲ့ ၂၀၁၀ နှစ်ဦးကာလ မှာ မြန်မာပြည်သူ တွေရဲ့ ပျော်ရွှင်ချမ်းမြေ့မှုနဲ့ အတူ စူပါမားကက်များဟာလည်း ဈေးရောင်း ပွဲတော်တွေ၊ ဈေးနှုန်းလျှော့ချတဲ့ အစီ အစဉ်တွေနဲ့အတူ နှစ်သစ်ကို ကြိုဆို ခဲ့ကြပါတယ်။ "ကျွန်တော်တို့ စီးတီးမတ်မှာတော့ ပစ္စည်းအမျိုးအစားစုံလင်မှု၊ သန့်ရှင်း လတ်ဆတ်မှု၊ ပစ္စည်းအရည်အသွေး ကောင်းမွန်မှုနဲ့ ဈေးနှုန်းမှန်ကန်မှု စတဲ့ စားသုံးသူများအပေါ်ထားရှိတဲ့ ကတိ (၄)ချက်ကို ဖြည့်ဆည်းနိုင်အောင်ကြိုး စားသွားမှာပါ။ ဒါ့အပြင် လူအများသွား လာမှုရှိတဲ့ နေရာတိုင်းမှာ ဆိုင်ခွဲများဖွင့် လှစ်ခြင်း၊ ဈေးဝယ်သူတွေအတွက် စိတ်ဝင်စားဖွယ် အရောင်း မြှင့်တင်ရေး အစီအစဉ်များ ပြုလုပ်ခြင်း၊ ပွဲတော်ရာ သီများမှာ ပွဲတော်အလိုက် ပစ္စည်းများ ရောင်းချခြင်းနဲ့ Gift Voucher/ Gift Card စတဲ့ စိတ်ဝင်စားဖွယ်ရာ အစီ အစဉ်တွေကို အမြဲပြုလုပ်ပေးခြင်းစတဲ့ အစီအစဉ်တွေနဲ့ ရောင်းအားကို မြှင့်တင်နိုင်ဖို့ ကြိုးပမ်းအားထုတ်သွား မှာပါ"လို့ စီးတီးမတ်မှ တာဝန်ရှိသူ တစ်ဦးက ပြောပြခဲ့ပါတယ်။ "ကျွန်မတို့ ဂမုန်းပွင့်စူပါမားကက် အနေနဲ့ ၂၀၁၀ ခုနှစ်တစ်နှစ်လုံးရောင်း အားပိုကောင်းလာ စေဖို့ Special Discount အစီအစဉ်တွေ၊Weekend Promotion အစီအစဉ်တွေ၊ ရာသီအလိုက် အရောင်းမြှင့်တင်ရေးအစီအစဉ်တွေ၊ ဈေးရောင်းပွဲတော်တွေကျင်းပပြီး ရောင်းအား တက်လာ အောင် လုပ် ဆောင်သွားမှာပါ" လို့ တာဝန်ရှိသူတစ်ဦး ရဲ့ ပြောပြချက်အရ သိရှိရပါတယ်။ အခုအခါမှာတော့ စူပါမားကက် တွေဟာ တစ်နေရာတည်းမှာ လိုချင် တာတွေ အကုန်လုံးရနိုင်တဲ့နေရာ တစ်ခုအဖြစ် ရပ်တည်လာနိုင်ခဲ့ပါပြီ။ စူပါမားကက်များသာမက ရှော့ပင်း မောလ်များအထိ ဖွင့်လှစ်လာနိုင်တာ ကိုလည်း တွေ့ရှိရပါတယ်။ ယခင်က စူပါမားကက်တွေဟာ ရန်ကုန်မြို့ရဲ့ မြို့လယ်ခေါင်အနီးတစ်ဝိုက်မှာသာရှိပေမယ့် အခု အချိန်မှာတော့ ဆင်ခြေဖုံးဒေသ များမှာပါ ဖွင့်လှစ်ရောင်းချလာနိုင်တာ ကို တွေ့ရှိရပါတယ်။အလုပ်အကိုင်အခွင့်အလမ်းနဲ့ စူပါမားကက် စူပါမားကက်တွေကို ရန်ကုန်မြို့၊ မန္တလေးမြို့နဲ့ နေပြည်တော်တို့မှာ နေရာအနှံ့ ဖွင့်လှစ်နိုင်ခဲ့ တာကြောင့် အလုပ်အကိုင်နေရာသစ်များပေါ် ပေါက်လာပြီး အလုပ်လက်မဲ့ ပြဿနာ ကိုပါ တစ်ဖက်တစ်လမ်းက ဖြေရှင်းပေး နိုင်ခဲ့ပါတယ်။ "သမီးက ဒီကမ္ဘာအေးဂမုန်းပွင့်မှာ အလုပ်လုပ်တာပါ။ ဒီကမ္ဘာအေး ဂမုန်းပွင့် ကုန်တိုက်မှာ သမီးတို့လို အရောင်းဝန် ထမ်းပေါင်း ၁၀၀ ကျော်ရှိပါတယ်။ ဒီ စူပါမားကက်ကြီး စဖွင့်ကတည်းက သမီးအလုပ်ဝင်နေတာပါ။ ဒီမှာ မလုပ်ခင်ကဆိုရင် ဟိုဆိုင်မှာ ဝင်လုပ် လိုက် ဒီဆိုင်မှာဝင်လုပ်လိုက်နဲ့ အတည် တကျကိုမရှိဘူး။ အခုဒီမှာ သမီးရော သမီးသူငယ်ချင်းတွေပါလုပ်နေကြတာ။ အားလုံးအဆင်ပြေပါတယ်"လို့ ဂမုန်းပွင့်စူပါမားကက် (ကမ္ဘာအေး)မှ အရောင်းဝန်ထမ်းတစ်ဦးဖြစ်တဲ့ မဖြူဖြူ က ပြောပြခဲ့ပါတယ်။ စူပါမားကက် တွေကြောင့် ပြည်သူ တွေဟာ ဈေးဝယ်ရာမှာ အချိန်ကုန်လူ ပန်းသက်သာသလို အလုပ်လက်မဲ့ ပြဿနာကိုပါ ဖြေရှင်းနိုင်တဲ့အတွက် စူပါမားကက်တွေ ဖြစ်ထွန်းလာမှု ကြောင့် ရရှိလာတဲ့ အကျိုးတရားတွေ ဟာ အများအပြားပါ။ အဲဒီအကျိုးတရား တွေ မဆုတ်ယုတ်စေရေး အတွက် စူပါမားကက်ကြီးများကို တည်ထောင် ထားသူလုပ်ငန်းရှင်ကြီးများအနေနဲ့ ဝိုင်းဝန်းကြိုးပမ်းဆောင်ရွက်ကြဖို့ လို အပ်လှပါတယ်။ မယ်သီတာ
နှစ်သစ်ကူးချိန်တိုင်းမှာ ကျန်းမာရေး လိုက်စားဖို့ဖြစ်စေ၊ ဆေးလိပ်ဖြတ်ဖို့ဖြစ်စေ ကြံစည်စိတ်ကူး မိတတ်ကြသည်။ သို့သော်လည်း နှစ်ဆန်း နှစ်ရက်နေ့ရောက်တော့ လူအတော်များများက ဆိုဖာပေါ်က မရွေ့ဖြစ်ကြ၊ ပြီးတော့ စီးကရက် အသစ်တစ်လိပ် မီးညှိသောက် ဖြစ်ကြလေသည်။ အလားတူ အကြိမ်ကြိမ် အဖန်ဖန် အချိန်ဆွဲ နေကြပုံများကို ဘောဂဗေဒပုံစံမိုဒယ်လ်များဖြင့် ရှင်းပြဖို့ မလွယ်ပေ။ လက်ရှိမိုဒယ်လ်များက မနှစ်မြို့ဖွယ်ရာကိစ္စများကို ချက်ချင်းပြီးပြတ်အောင် လက်ငင်း မရှင်း လိုကြဘဲ၊ နောင်နေ့နောင်ခါအတွက် ရွှေ့ထား လိုကြသည်။ အားကစားလေ့ကျင့်မှုတစ်ခုခုကို ဘယ်နေ့ စလုပ်မလဲဟု ဇန်နဝါရီလ တစ်ရက်နေ့တွင် မေးမည်ဆိုပါတော့...နှစ်ပတ်အတွင်း လုပ်မည်ဟု ဖြေကြလိမ့်မည်။ နက်ဖြန်ခါပဲ စလုပ်မည်ဟု ပြောကြမှာမဟုတ်ပေ။ စံပြုထားသည့် မိုဒယ်လ်များ ကလည်း နောက်နေ့နောက်ခါဆောင်ရွက်ရေးကို ရွေးလေ့ရှိကြသည်မှာလည်း ရွေးချယ်ရန် မေးမြန်းခံရသည့် အချိန်ကာလအပေါ် မူမတည်ဘဲ အချိန်မရွေးတစ်ချိုးတည်း( time consistent)ဖြစ်သည်ဟု မှတ်ယူစဉ်းစားထားခြင်းဖြစ်သည်။ ဇန်နဝါရီ ၁၄ ရက်နေ့ရောက်လို့ မေးပြန်လျှင်လည်း နောက်တစ်နေ့သို့ ရွှေ့ပေလိမ့်ဦးမည်။ လူတို့သည် အလုပ်လုပ် ရန်အတွက် သူတို့၏ နောင်အနာဂတ် ကာလအပေါ် ကြောင်းကျိုး ဆီလျော်ခြင်း မရှိဘဲ အကောင်းမြင်လွန်းတတ်ကြ သည်ဟု ၁၉၉၉ ခုနှစ်ကပြုစုတင်သွင်းခဲ့သော "အချိန်ဆွဲခြင်း၏ ဘောဂဗေဒ"(Economic of procrastination)စာတမ်းတွင် ဖော်ပြထားသည်။ ချက်ချင်း မလုပ်လျှင် နစ်နာမည်ဆိုလျှင် ထိုသို့နစ်နာမည့် စရိတ်သည် အလွန်မများပါက မနှစ်မြို့ဖွယ် အလုပ်ကို မနက်ဖြန်သို့ ရွှေ့ကြမည်ဖြစ်သည်။အာဖရိကမှ တောင်သူလယ်သမားများတွင် သီးနှံအထွက်နှုန်းတိုးပြီး၊ အကျိုးအမြတ် ပိုရနိုင်မှန်း သိထား ကြသော်လည်း ဓာတ်မြေသြဇာသုံးစွဲသူ နည်းပါးသေးခြင်းမှာ အချိန်ဆွဲတတ်သော အလေ့အထကြောင့် ဖြစ်ကြောင်း ရှင်းပြနိုင်သည်။ ကင်ညာနိုင်ငံအနောက်ပိုင်းမှ နှံစားပြောင်း စိုက်သည့် တောင်သူများ၏ ယာမြေများတွင် စမ်းသပ်လေ့လာချက်အရ ပြောင်းတစ်ပင်လျှင် ဓာတ်မြေသြဇာလက်ဖက်ရည်ဇွန်းတစ်ဝက်နှုန်း အသုံးပြုခြင်းဖြင့် တောင်သူတို့၏ စိုက်ပျိုးရေး နည်းစနစ်ကို တစ်စုံတစ်ရာမပြောင်းလဲသည့်တိုင် တစ်ဧကလျှင် ပျမ်းမျှအကျိုးအမြတ်ဝင်ငွေ ၃၆ ရာခိုင်နှုန်း တိုးတက် ရရှိကြောင်း တွေ့ရသည်။ ထိုသို့ ဆောင်ရွက်ခြင်းဖြင့် ရာသီဥတု မကောင်းသည့်နှစ် မှာပင် ဓာတ်မြေသြဇာသုံးစွဲခြင်းသည် အချည်းနှီး အကျိုးမဲ့ မဖြစ်စေ နိုင်ကြောင်း အထင်အရှား တွေ့ရသည်။ ဓာတ်မြေသြဇာကြောင့် အထွက်တိုးသည်ကို လက်မခံနိုင်သည့် တောင်သူလယ်သမားမှာ ၉ ရာခိုင်နှုန်းသာ ရှိသော်လည်း တောင်သူ ၂၉ ရာခိုင်နှုန်းကသာ ကုန်ခဲ့သော စိုက်ပျိုးရာသီ နှစ်ကြိမ်အနက် တစ်ကြိမ်ကြိမ်တွင် ဓာတ်မြေသြဇာသုံးစွဲဖြစ်ခဲ့ကြသည်။ ဘာကြောင့်ဓာတ်မြေ သြဇာမသုံးသလဲဟူသောအမေးကို တောင်သူငါးပုံလေးပုံက မြေသြဇာဝယ်ဖို့ ငွေမလောက်လို့ မသုံးရတာပါဟုဖြေကြသည်။ တကယ်တော့ ဓာတ်မြေ သြဇာကို ကီလိုဂရမ်အလေးချိန်ဖြင့် လက်လီခွဲဝယ်လို့ရပါသည်။ သို့ဖြစ်ရာ ဆင်းရဲပါသည်ဆိုသောတောင်သူပင်လျှင် သူ့ယာမြေ၏ တစ်စိတ် တစ်ပိုင်း အတွက် ဓာတ်မြေဇာ သုံးမည်ဆိုက သုံးနိုင်ပေသည်။ လာမည့်နှစ် စိုက်ပျိုးချိန် ရောက်လျှင် ဓာတ်မြေသြဇာသုံးစွဲရန် ကြံရွယ်ထားသည်ဟု တောင်သူ အားလုံးလိုလိုက ပြောထား ကြသော်လည်း ယင်းတို့အထဲမှ ၃၇ ရာခိုင်နှုန်းကသာ အမှန်တကယ် သုံးစွဲကြသည်။ ကြံရွယ်သည့် အတိုင်း တကယ်မလုပ် ဖြစ်ခြင်းသည် ပစ္စုပ္ပန်ကိုငြင်းဆန်လိုခြင်း(present biased)နှင့် အကြိမ်ကြိမ် အချိန်ဆွဲခြင်း တို့ကြောင့်ဖြစ်သည်ဟု စီးပွားရေးပညာရှင်တို့က သုံးသပ်ကြ သည်။ သီးနှံပေါ်ချိန်၌ တောင်သူ တို့လက်တွင် ငွေရွှင်ကြသဖြင့် ဓာတ်မြေသြဇာဝယ်ထားမည်ဆိုက ဝယ်နိုင်ကြပါ သည်။ သို့သော်လည်း မြို့ပေါ် တက်ဝယ်ရမှာဖြစ်သဖြင့် နောင်ခါကျတော့လည်း ဝယ်နိုင်မှာဘဲဟ ုထင်မှတ်ကာ နေ့ရွှေ့ညရွှေ့လုပ်ထားတတ်ကြသည်။ သို့သော်လည်း ဓာတ်မြေ သြဇာဝယ်ဖို့ ပိုက်ဆံကို သီးသန့်ခွဲချန်ထားနိုင်လိမ့်မည်ဟု အထင်ရောက်ခဲ့သော တောင်သူ၏ ကြံရွယ်ချက်မှာ နှစ်သစ်ကူး အဓိဋ္ဌာန်တို့၏ ထုံးစံအတိုင်း အထမမြောက်နိုင်တော့ပေ။ ဓာတ်မြေသြဇာကို လျှော့နှုန်းဖြင့် ရောင်းချပေးမည်ဆိုက သီးနှံပေါ်ချိန်မှာရောင်းချခြင်းက စိုက်ပျိုးချိန်နီးမှ ရောင်းခြင်းထက် ပိုပြီး အကျိုးသက်ရောက်မှု ရှိနိုင်သည်။ စိုက်ပျိုးချိန်တွင် ရောင်းခြင်းမှာ စုဆောင်းငွေရှိထားသူအတွက်တော့ အခပက်အခဲမတွေ့နိုင်သော်လည်း တောင်သူအများစုမှာ စုဆောင်းငွေမရှိနိုင်ကြပေ။ ဈေးကွက် ပေါက်ဈေးဖြင့် သယ်ပို့ခ မကုန်အောင် စေတနာ့ ဝန်ထမ်းအဖွဲ့အစည်း တစ်ခုက အိမ်တိုင်ရာရောက် အခမဲ့ပို့ဆောင် ပေးသည့်တိုင် ရိတ်သိမ်းချိန်မှာထက် စိုက်ပျိုးချိန် ရောက်ခါနီးမှ ဝယ်ယူသူပိုများကြောင်း တွေ့ရသည်။ အမတော်ကြေးတစ်ဝက်ပေးပြီး ရောင်းသည့်တိုင် စောစော ကြိုဝယ် ထားပြီးသုံးစွဲသူ ၁၁ ရာခိုင်နှုန်းသာ တိုးလာသည်။ မိမိတို့ အချိန်ဆွဲတတ်ပုံကို သတိပြုမိသည့် တောင်သူများက ဓာတ်မြေသြဇာဝယ်ဖြစ်အောင် ကိုယ့်ဘာသာ ဖိအားပေးနိုင်မည့် နည်းလမ်းကို ရှာကြံလာကြသည်ဟုဆိုပါသည်။ ဖိလစ်ပိုင ်နိုင်ငံတွင် မကြာမီက စမ်းသပ်မှုအရ ဆေးလိပ်ဖြတ်မည့်သူက ပဋိညာဉ် လက်မှတ်ထိုးပြီး ဘဏ်တွင ်အတိုးမဲ့ အပ်ငွေအချို့ ထည့်ထားရသည်။ ၆ လအထိ ဆေးလိပ်ပြတ်လျှင် ဘဏ်မှ ငွေပြန်ထုတ်ပေးသည်။ မပြတ်လျှင်တော့ ထိုအပ်ငွေကို ကုသိုလ်ဖြစ်လုပ်ငန်းအတွက် အလှူငွေ အဖြစ် လွှဲအပ်ပေးရသည်။ ထိုသို့စမ်းသပ်မှုတွင် ဆေးလိပ်ပြတ်သူ ၃၀ ရာခိုင်နှုန်းတိုးလာသည်ဟု ဆိုပါသည်။ သို့ဆိုလျှင်တော့ နှစ်သစ်ကူးအဓိဋ္ဌာန် ပြာဖြစ်မသွားတော့ပါဟု ဆိုနိုင်ပါလိမ့်မည်။ The Economistဦးဟန်ထွန်း(အခွန်)
သူ့ရွှေခောတ်နှင့်သူ ဘောဂဗေဒ ပညာရှင် အကျော်အမော်တို့ အဖို့ အယူအဆလိုက်၍ သူ့ခေတ်နှင့်သူ ရွှေခေတ်ရှိ ကြကုန်သည်။ သူ့ခေတ်နှင့်သူ ရေပန်း စားခဲ့ကြသည်။ အရင်းရှင်စနစ်အကျပ် အတည်းကြီး ဆိုက်ချိန်၌ ကားလ်မတ်(စ်) ၏အရင်းကျမ်းသည် အလွန်ရေပန်းစား ခဲ့သည်။ ဆိုဗီယက် ယူနီယံပေါ်ပေါက်လာသောအခါ ကားလ်မတ်စ်၏အရင်း ကျမ်းသည် အထွတ်အထိပ်ရောက်သွား သည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်၌ ဘောဂဗေဒ ပညာရှင်ကြီး ဂျွန်မေနပ်ကိန်း(စ်)၏ ဘောဂဗေဒသီအိုရီက ထိပ်တန်းသို့ထိုး ဖောက်တက်လာသည်။ ၁၉၉၀ ပြည့်နှစ် တွင် ဘောဂဗေဒပညာရှင် မီလ်တန်ဖရိုင်မင်၏ သီအိုရီတို့က အစိုးရတိုင်း အတွက် လက်စွဲဖြစ်ခဲ့သည်။ မီလ်တန်ဖရိုင်မင်က အစိုးရနှင့် ကြီးကြပ်ကွပ်ကဲမှု တို့ထက် ဈေးကွက်ကပိုပြီး ပါဝါနှင့်စွမ်းဆောင် ရည်ပိုအားကောင်း ပုံကို သက်သေထူပြသည်။ဗွန်ဟာရက် မီလ်တန်ဖရိုင်မင် ပေါ်ပြီးနောက် ဖရက်ဒရစ်ဗွန်ဟာရက် ပေါ်လာ ည်။ သူက "မြေကျွန်စနစ်သို့ သွားရာလမ်း"ဆိုသော ကျမ်းဖြင့် အစိုးရ၏ စီးပွားရေးထဲ ဝင်ရောက်စွက်ဖက်မှုကို ဝေဖန် တိုက်ခိုက်သည်။ အစိုးရ ဘဏ္ဍာကို ကြီးထွားအောင် ပြုခြင်းသည် လူတစ်ဦးချင်း လွတ်လပ်မှုတို့ကို ဆုံးရှုံးစေသည်ဟု ထောက်ပြသည်။ လူတို့သည်အစိုးရ၏ ကျေးကျွန်တွေဖြစ်ရ၍ ဈေးကွက်တန်ခိုး လည်း ဆုံးရှုံးသည်။ ဒီမိုကရေစီ ကိုလည်း ဆုံးရှုံး စေသည်ဟု နိမိတ်ဖတ် ဟောခဲ့သည်။ ဟာရက်၏ ဟောကိန်းသည် ဆိုရှယ်လစ်စနစ်ကို ဦးတည်တိုက်ခိုက်ခဲ့ သဖြင့် ဆိုဗီယက် ယူနီယံနှင့်ဆိုရှယ်လစ် နိုင်ငံများ ပြိုကျပုံကိုကြည့်၍ သူ၏ သီအိုရီမှန်ကန်သလိုဖြစ်ခဲ့သည်။ဈေးကွက်နှင့် ဒီမိုကရေစီ ဈေးကွက်နှင့် ဒီမိုကရေစီကို တွဲကြည့်လေ့ရှိကြသည်။ အစိုးရ၏ ကဏ္ဍကိုတိုးချဲ့မှုသည် ဈေးကွက် ကိုယိုင် လဲစေသည်ဆိုသောအချက်၌ စောဒက မတက်ကြသော်လည်း အစိုးရ၏ကဏ္ဍ ကြီးထွားမှု သည် ဒီမိုကရေစီကို လျော့ပါး စေသည်ဟူသော အချက်၌ကား ဝိဝါဒ တွေကွဲပြားကြသည်။ ပုံစံနမူနာထား၍ အငြင်းပွားသော ကိစ္စမှာ အမေရိကန် သမ္မတ အိုဘားမား၏ ပြည်သူ့ကျန်းမာ ရေး စောင့်ရှောက်မှု အစီအစဉ်ဖြစ်သည်။ ဤအစီအစဉ်သည် အစိုးရ၏ကဏ္ဍကို ကြီးထွား စေခြင်းဖြစ်ရာ ပါမောက္ခ ဟာရက်ကျမ်းအဆိုကိုကိုင်ပြောသူတို့က အိုဘားမား၏ ကျန်းမာရေး အစီအစဉ်သည် အစိုးရအရွယ်အစားကိုကြီးမားစေသည်ဖြစ်၍ ဒီမိုကရေစီအတွက် စိုးရိမ်စရာဟု ထောက်ပြလာကြသည်။ ဤတွင် အငြင်းအခုန်သည် အစိုးရအရွယ်အစားကြီးမြင့်ခြင်းသည် ဒီမိုကရေစီကို လျော့ပါး စေခြင်းရှိ မရှိဆို ခြင်းထက်ပိုသွားသည်။ ဟာရက်၏ သီအိုရီသည် ဤခေတ်၌ဆီလျော် မှန်ကန်ပါ သလောဟူ၍အထိ ဖြစ်လာသည်။ အမေရိကန်တွင် အစိုးရအရွယ် အစားကြီးမားလာသည်ကား အမှန်ပင် ဖြစ်သည်။ သို့သော် ဒီမိုကရေစီ မယိုယွင်းပေ။ ဒီမိုကရေစီပိုပြီး အားကောင်းလာသည်။ ထို့ကြောင့် ဗွန်ဟာရက်၏ သီအိုရီ သည် ယခုခေတ်၌ မှားသွားပြီဟု ကောက်ချက်ချလာကြသည်။ သိမ်မွေ့ အစိုးရ အရွယ်အစားကြီးလာ၍ ဖရီးမားကက် အထိုက် အလျောက် ထိခိုက် သွားသော်လည်း ဒီမိုကရေစီ ကမူ အားကောင်းဆဲ ဖြစ်သည်။ အစိုးရ ဝင်ရောက်စွက်ဖက်မှုသည် မားကက်(ဈေးကွက်)ကို လည်း ဖြိုသည်။ ဒီမိုကရေစီကိုလည်း ဖြိုသည် ဟုဆိုသော အယူအဆ ဟောင်းသည် ယိုင်လဲသွားသည်။ အမေရိကန်အစိုးရ ၏ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှုအစီအစဉ် ကြောင့် ဈေးကွက်လည်းမယိုင်၊ ဒီမိုက ရေစီလည်း မယိုင်ဟု သုံးသပ်ပြသည်။ အစိုးရက ဈေးကွက်ထဲ ဝင်ရောက်ကျား ကန်ပေးရခြင်းရှိသော်လည်း ဤ သဘောသည် ဆိုရှယ်လစ် လက္ခဏာမ ဟုတ်ပေ။ ဤသို့ဆိုရသည်မှာအစိုးရဝင် လျှင် ဆိုရှယ်လစ်ဆန်သည်ဟု တရားသေ စွဲလမ်းနေသောကြောင့် ဖြစ်သည်။ ဗွန်ဟာရက်၏အမြင်သည် ၂၁ ရာစု နောက်ပိုင်းအတွက် မမှန်ကန်တော့ဟု ဆိုစေကာမူ သူ၏ဆိုစကားတစ်ခုကို နှလုံးမူထားကြသေးသည်။ ဤဆိုစကား မှာ "စီးပွားရေးပျက်စီးဆုံးရှုံးမှုဆိုသည် မှာ သိမ်မွေ့နူးညံ့သည်" The economic demage is subtle ဟူ၍ဖြစ်သည်။အညွှန်း။ bloomberg.comမောင်စူးစမ်း
ဒီဇင်ဘာ ၃၁ ရက် ညသန်းခေါင်မှာ သံချောင်း ခေါက်လိုက်ပြီးတဲ့နောက် နေ့သစ်တစ်ခ ုမွေးဖွား လာပါတယ်။ ထို့ အတူ နှစ်သစ်တစ်ခုကို ကူးပြောင်း လာခဲ့ ပါတယ်။ ဒီနေ့ဒီအချိန်မှာပဲ အာဆီယံ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများ ကလည်း အာဆီယံ လွတ်လပ်တဲ့ ကုန်သွယ်မှု ဒေသဆိုတဲ့ မှတ်တိုင်သစ် တစ်ခုကို ထူထောင်ပေး လိုက်ပါတယ်။ အာဆီယံခြောက်နိုင်ငံ ဖြစ်တဲ့ ဘရူနိုင်း၊ အင်ဒိုနီးရှား၊ မလေးရှား၊ ဖိလစ်ပိုင်၊ စင်ကာပူနဲ့ ထိုင်းနိုင်ငံတို့က မိမိတို့ နယ်နိမိတ်တွေကို ဖြတ်သန်းပြီး ကုန်ပစ္စည်း အားလုံးကို အခွန်လွတ် တင်သွင်းခွင့်ပြုလိုက်ပါတယ်။ ၂၀၁၀ ပြည့်နှစ် ဇန်နဝါရီလ ၁ ရက်နေ့စပြီး အာဖတာလို့ အများသိ နေကြတဲ့ အာဆီယံ လွတ်လပ်တဲ့ ကုန်သွယ်မှု ဒေသအတွက် ဘုံဦးစားပေး အကောက်အခွန် (Common Effective Preferential Tariff-CEPT) အစီအစဉ်အရ အာဆီယံ-၆ နိုင်ငံ ဒေသမှာ ရှိတဲ့ နောက်ထပ် အကောက်ခွန် လိုင်း ၇၈၈၁ ခုကို အကောက်ခွန် ကင်းလွတ် ခွင့်ပြုမှာ ဖြစ်တဲ့အတွက် စုစုပေါင်း အကောက်အခွန် လိုင်းပေါင်း ၅၄၄၅၇ (စုစုပေါင်းရဲ့ ၉၉ ဒသမ ၁၁ ရာခိုင်နှုန်း) ကို အခွန် ကင်းလွတ် ခွင့်ပြုမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ အကောက်ခွန်နှုန်းထားတွေကို လည်း ၂၀၀၉ ခုနှစ်က သုည ဒသမ ၇၉ အထိ လျှော့ချပေးခဲ့ရာ ကနေ ၂၀၁၀ ပြည့်နှစ်မှာ သုည ဒသမ ၅ ရာခိုင်နှုန်း အထိ လျှော့ချပေးတော့မှာဖြစ်ပါတယ်။ ၂၀၀၈ ခုနှစ်အတွင်းက အာဆီယံ ဒေသတွင်း ကုန်သွယ်မှုမှာ ဒီအကောက် အခွန်လိုင်းတွေ ကရတဲ့ သွင်းကုန်တန်ဖိုးဟာ ဒေါ်လာ ၂၂ ဒသမ ၆၆ ဘီလီယံ ရှိပြီး အာဆီယံ ဒေသ ခြောက်နိုင်ငံရဲ့ သွင်းကုန်စုစုပေါင်းရဲ့ ၁၁ ဒသမ ၈၄ ရာခိုင်နှုန်းရှိပါတယ်။ ဒီအကောက်ခွန် လိုင်းတွေထဲမှာ လေအေးပေးစက်လို လူကုန်သုံးပစ္စည်း တွေ၊ ငရုတ်သီး၊ ပဲငါးပိလို စားသောက် ကုန်တွေပါဝင်သလို မော်တော်ဆိုင် ကယ်စက်အစိတ်အပိုင်းနဲ့ မော်တော် ကားဆလင်ဒါလို စက်မှုသုံးကုန်ကြမ်း တွေလည်း ပါဝင်ပါတယ်။ တခြားထုတ်ကုန်တွေကတော့ သံ နဲ့ သံမဏိ၊ ပလတ်စတစ်၊ စက်ယန္တရား နဲ့ စက်မှု အသုံးအဆောင်များ၊ ဓာတု ဆေးများ၊ ပြုပြင်ပြီးအစားအစာ၊ ငရုတ် ကောင်း၊ ဘိလပ်မြေ၊ ေ<ကထည်နဲ့ မှန် စတဲ့ ကုန်ပစ္စည်းတွေပါဝင်ပါတယ်။ CEPT-AFTA အရ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံ တိုင်းရဲ့ ထုတ်ကုန်တွေကို ပုံမှန်လမ်း ကြောင်း (Normal Track) က တင်ပို့ ခွင့်ပြုပြီး အာဆီယံ ၆ နိုင်ငံက အခွန်ကို ၂၀၁၀ ပြည့်နှစ်မှာ သုည ရာခိုင်နှုန်း အထိ လျှော့ချပေးမှာဖြစ်ပြီး ကမ္ဘောဒီး ယား၊ လာအို၊ မြန်မာနဲ့ ဗီယက်နမ်တို့ ကတော့ ၂၀၁၅ ခုနှစ်မှာ စတင်ကျင့်သုံး မှာ ဖြစ်ပါတယ်။ CEPT-AFTA အရ ဆေးရွက်ကြီး နဲ့ကော်ဖီလိုလယ်ယာထွက်ကုန်တွေကို အရေးကြီးစာရင်း (Sensitive List) မှာ ထားတဲ့အတွက် ၂၀၁၀ ပြည့်နှစ်မှာ ၅ ရာခိုင်နှုန်းအထိ လျှော့ချပြီး ၂၀၁၅ ပြည့်နှစ်မှာ သုညရာခိုင်နှုန်းအထိလျှော့ ချပါမယ်။ အလွန်အရေးကြီးစာရင်း (Highly Sensitive List) မှာ ဆန်ကိုတော့ အမြင့်ဆုံးထားရှိပါတယ်။ အထွေထွေ ဖယ်ထား စာရင်း (General Exclusion List) စတဲ့ပစ္စည်းတွေကိုတော့ အမျိုးသား လုံခြုံရေး၊ ကိုယ်ကျင့်တရား၊ ကျန်း မာရေး၊ ရသဆိုင်ရာ တန်ဖိုးထားမှု၊ ရှေး ဟောင်း အထောက်အထား စတဲ့ အခြေအနေတွေပေါ်မှာမူတည်ပြီး ထားရှိမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဇန်နဝါရီ ၁ ရက်နေ့အခြေအနေ အရ အကောက်အခွန်လိုင်း ၄၈၇ (အကောက်ခွန်လိုင်း အားလုံးရဲ့ သုည ဒသမ ၈၉ ရာခိုင်နှုန်း) ကတော့ အရေး ကြီးစာရင်း၊ အလွန်အရေးကြီးစာရင်းနဲ့ အထွေထွေဖယ်ထားစာရင်းထဲမှာ ပါနေ ပါတယ်။ ဒါကြောင့် အာဖတာအရ အခွန်လျှော့ချပေးမဲ့ အကောက်ခွန်လိုင်းက ၉၉ ဒသမ ၁၁ ရာခိုင်နှုန်းရှိပါတယ်။ လွတ်လပ်တဲ့ ကုန်သွယ်မှု ဒေသကို အောင်မြင်စွာ ထူထောင်နိုင်ဖို့ အတွက် အာဆီယံနိုင်ငံ အသီးသီးက ဆောင်ရွက် ကိစ္စအသီးသီးကို လှုပ်ရှားဆောင်ရွက် လျက်ရှိပါတယ်။ အာဖတာ အစီအစဉ်ကို ဆောင်ရွက်ရာကနေဖြစ်ပေါ်လာမဲ့ ဂယက်ရိုက် ခတ်မှုအခြေအနေကို စီးပွားရေးလုပ်ငန်း ရှင်တွေက ကြိုတင်စဉ်းစားဆောင်ရွက် လျက်ရှိပြီး တချို့ကတော့ ပို့ကုန်အခွင့် အလမ်းတွေ တိုးတက်လာတဲ့ အတွက် လယ်ယာကဏ္ဍ ပြန်လည် တိုးတက်လာလိမ့် မယ်လို့ ခန့်မှန်းကြ ပါတယ်။ ပြည်တွင်း စီးပွားရေး အခြေခံ အဆောက်အအုံနဲ့ လက်ရှိ စီးပွားရေး စနစ်ပုံစံတွေက အကန့်အသတ်တွေရှိ နေတဲ့အတွက် တချို့စီးပွားရေး လုပ်ငန်း ခေါင်းဆောင်တွေက ကျယ်ပြန့်တဲ့ ဈေးကွက်ထဲကိုဝင်မဲ့ ကမ္ဘောဒီးယားနိုင်ငံရဲ့ စွမ်းရည်ကို မယုံရဲဘူးဖြစ်နေပါတယ်။ တခြား အာဆီယံနိုင်ငံ တွေကနေ ကမ္ဘောဒီးယားနိုင်ငံရဲ့သွင်းကုန်ဟာ ၂၀၀၈ ခုနှစ်က ဒေါ်လာ ၄ ဒသမ ၇၄ ဘီလီယံရှိပြီး စုစုပေါင်းသွင်းကုန်ရဲ့ ၇၂ ရာခိုင်နှုန်းရှိပါတယ်။ ၂၀၀၈ ခုနှစ်က ကမ္ဘောဒီးယား ပို့ကုန်ရဲ့ ၂ ဒသမ ၈ ရာခိုင်နှုန်းပဲရှိတဲ့ လက်ယာ စိုက်ပျိုးရေး ကဏ္ဍကို အာဖတာ အစီအစဉ် အရ ပိုမိုတိုးချဲ့ပြီး အိမ်နီးချင်းထိုင်းနဲ့ ဗီယက်နမ်တို့ကို ကျော်လွန်ပြီး တင်ပို့နိုင်လိမ့်မယ် လို့ ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေး ဒုတိယ ဝန်ကြီးချန်နိုရာက ပြောပါတယ်။ ကမ္ဘောဒီးယား နိုင်ငံကတင်ပို့တဲ့ ကုန်ပစ္စည်း တွေကတော့ ဆန်၊ ပဲပုပ်နဲ့ ပလောပီနံတို့ဖြစ်ပါ တယ်။ ကမ္ဘောဒီးယား အထည်ချုပ် လုပ်ငန်းဟာ ကမ္ဘောဒီးယား စက်မှု လုပ်ငန်းရဲ့ ၇၀ ရာခိုင်နှုန်းကနေ ၈၀ ရာခိုင်နှုန်းထိ ရှိပါတယ်။ အခြားအသေး စားနဲ့အလတ်စား စက်မှုလုပ်ငန်းပေါင်း ၃၂၀၀၀ ရှိပြီး အစားအစာနဲ့အဝတ် အထည်တို့ကို ထုတ်လုပ်ပေးပါတယ်။ တင်သွင်းလာတဲ့ ကုန်စည်တွေကို အဆင့်အတန်း သတ်မှတ်တဲ့ ဥပဒေ ထုတ်ပြန်ဖို့လိုနေပြီလို့ စက်မှု၊ သတ္တု တွင်းနဲ့ စွမ်းအင်ဝန်ကြီးဌာနမှ ညွှန်ကြား ရေးမှူးက ပြောပါတယ်။အင်ဒိုနီးရှား အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံက သူ့ရဲ့ပြည် တွင်းစက်မှုလုပ်ငန်းတွေကို အားနည်း သွားစေနိုင်တဲ့ အလားအလာ ရှိတဲ့ အကောက်အခွန်လိုင်း ၄၅၅ လိုင်းကို ပြန်လည် ညှိနှိုင်းဆွေးနွေးဖို့ ကြိုးစား နေပါတယ်လို့ အန်တာရာသတင်းမှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။ ဒီအကောက်ခွန်လိုင်း ၄၅၅ လိုင်း အနက် ဆက်အာဖတာအစီအစဉ်အရ အာဆီယံ-၆ နိုင်ငံနဲ့သက်ဆိုင်တာက ၂၂၇ လိုင်းဖြစ်ပြီး အာဆီယံ-တရုတ် အက်ဖ်တီအေအရ ၂၂၈ လိုင်း ရှိတယ် လို့ စီးပွားရေးဝန်ကြီးဟတ္တာရာဂျာဆာ က ပြောပါတယ်။အင်ဒိုနီးရှားအစားအစာနဲ့ အဖျော်ယမကာလုပ်ငန်းများအနေနဲ့ တခြားငါးနိုင်ငံက လှိမ့်ဝင်လာမဲ့ ထုတ် ကုန်တွေကို ယှဉ်ပြိုင်နိုင်စွမ်း ရှိတယ်လို့ အစားအစာနဲ့ အဖျော်ယမကာ လုပ်ငန်း အသင်း ဥက္ကဌ သောမတ်ဒါမာဝန်က ပြောပါတယ။် အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံရဲ့ မော်တော် ကားလုပ်ငန်းအလားအလာကတော့ ကောင်းနေပါတယ်။ ၂၀၀၈ ခုနှစ်က ကားစီးရေ ၆၀၃၇၀၀ တင်ပို့ခဲ့ရပါတယ်။ မော်တော်ဆိုင်ကယ် လုပ်ငန်းကတော့ ၁ ရာခိုင်နှုန်း လောက်ကိုပဲ ပြည်ပကိုတင် ပို့ပါတယ်။ အင်ဒိုနီးရှား နိုင်ငံ ဘာလီကျွန်းမှာတော့ ခရီးသွားလုပ်ငန်း၊ စက်မှုလုပ်ငန်း တွေ၊ အိမ်တွင်းလက်မှု ပစ္စည်းတွေကို အရည်အသွေးတိုးတက်အောင်ဆောင် ရွက်နေတယ်လို့ ကျွန်းအုပ်ချုပ်ရေးမှူး က ပြောပါတယ်။မလေးရှား လွတ်လပ်တဲ့သဘောတူစာချုပ် တွေကို အကောင်အထည်ဖော်နိုင်ဖို့ အတွက် ဥပဒေတွေ ရေးဆွဲ အတည်ပြု ပြီးပြီလို့ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာကုန်သွယ်မှု နဲ့ စက်မှုဝန်ကြီးဌာနက ပြောပါတယ်။ အက်ဖ်တီအေကြောင့်ဖြစ်ပေါ် လာမဲ့ စိန်ခေါ်မှုတွေနဲ့ပတ်သက်ပြီး ပြောကြားရာမှာ မလေးရှား နိုင်ငံဟာ လွန်ခဲ့တဲ့နှစ်အနည်းငယ်ကတည်းက အခွန်တွေတစစလျှော့ချထားပေးပြီး သားဖြစ်လို့ အက်ဖ်တီအေကို အကောင် အထည်ဖော်ဖို့ လိုအပ်တဲ့ အသွင်ကူး ပြောင်းရေးကာလ ပြည့် မြောက်သွားပြီ လို့ မလေးရှားနိုင်ငံ တရုတ် ကုန်သည် ကြီးများနဲ့ စက်မှုလုပ်ငန်းရှင်များ အသင်းချုပ်က ပြောကြားပါတယ်။ဖိလစ်ပိုင် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံဟာ ယခုနှစ်မှာ ဘတ်ဂျက်လိုငွေပြမဲ့အလားအလာရှိနေပါတယ်။ ဒါကြောင့် အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံတွေနဲ့ ကုန်သွယ်တဲ့အခါ အခွန်သုညရာခိုင်နှုန်း အထိလျှော့ချရမှာဖြစ်တဲ့အတွက် အစိုး ရဝင်ငွေမှာ ပြင်းထန်တဲ့ရိုက်ခတ်မှုတွေ ဖြစ်လာနိုင်တယ်လို့ ခန့်မှန်းထားပါ တယ်။ ယခုနှစ်ထဲမှာပြုလုပ်တဲ့ အခွန် လိုင်းဆိုင်ရာ သဘောတူညီချက်တွေက အစိုးရဝင်ငွေအပေါ်မှာ ရောက်ရှိလာမဲ့ အကျိုးသက်ရောက်မှုတွေကို စီးပွားရေး စီမံခန့်ခွဲသူတွေက လေ့လာဆန်းစစ်နေ တယ်လို့ အကောက်အခွန်ကော်မရှင်နာ ပိုလီယံမိုရေးက ပြောပါတယ်။ ပြီးခဲ့တဲ့နှစ်က အကောက်ခွန်ရရှိဖို့ ရည်မှန်းချက်ကို ပီဆို ၇၃ ဒသမ ၃ ဘီလီယံထားခဲ့ပေမယ့် ဒီဇင်ဘာ ၂၃ ရက်စာရင်းအရ ပီဆို ၆၉ ဒသမ ၂၃ ဘီလီယံသာရရှိခဲ့ပါတယ်။ ဖိလစ်ပိုင်ပြည်တွင်းရှိ ရေနံဓာတု အခြေပြုလုပ်ငန်းတွေကို အခွန်သဘော တူညီချက်ကြောင့် ထိခိုက်မှုမရှိအောင် ဆောင်ရွက်ပေးဖို့ ပလတ်စတစ်ပစ္စည်း ထုတ်လုပ်သူများအသင်းက အစိုးရကို ပန်ကြားထားပါတယ်။ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံမှာ ရွေးချယ်တင် မြှောက်ပွဲတွေရှိနေပါတယ်။ ဒါကြောင့် ကုန်စည် အကောက်ခွန ်နှုန်းထား လျှော့ချ ရေးအပါအဝင် အိမ်နီးချင်းတွေနဲ့ညှိနှိုင်း ထားတဲ့ လွတ်လပ်တဲ့ကုန်သွယ်ရေး ကတိကဝတ်တွေကို အစိုးရသစ်က လက်ခံ/မခံကိစ္စက စဉ်းစားစရာဖြစ်နေ ပါတယ်။ထိုင်းနိုင်ငံ အစိုးရအရာရှိတွေက မေးမြန်လာ တဲ့မေးခွန်းတွေကို နေ့စဉ်လက်ခံပြော ကြားပေးနိုင်ဖို့အတွက် ထိုင်းစီးပွားရေး နဲ့ ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေးဝန်ကြီးဌာန အာဆီယံအရေးပေါ်လိုင်း ၁၃၈၅ (ASEAN Hotline 1385) ကို ဖွဲ့စည်းပေး ခဲ့ပါတယ်။ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းဆောင်ရွက် နေသူတွေကို အကူအညီပေးဖို့နဲ့ အများ ပြည်သူက မေးမြန်း လာတာတွေကို ဖြေ ကြားပေးနိုင်ဖို့ ဝန်ကြီးချုပ်ရဲ့လမ်းညွှန်ချက်အရ ဒီဝန်ဆောင်မှုကို ပြုလုပ်တာ ပါလို့ စီးပွားရေးနဲ့ ကူးသန်းရောင်းဝယ် ရေးဝန်ကြီး ပွန်စီဝါနာကာဆိုင်းက ဇန်နဝါရီလ ၈ ရက်နေ့က ပြောပါတယ်။ အာဖတာကြောင့် နစ်နာနိုင်တဲ့ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းရှင်တွေကို ကမ္ဘာ့ဈေးကွက်မှာ ထိထိ ရောက်ရောက် ယှဉ်ပြိုင် နိုင်အောင် အကူအညီပေးဖို့ ရန်ပုံငွေ တစ်ရပ်ထူထောင် ထားပြီးပြီလို့ ဆိုပါတယ်။ ထိုင်းနိုင်ငံက အာဆီယံနိုင်ငံတွေ ကို တင်ပို့မဲ့ပို့ကုန်ဟာ ယခုနှစ်မှာ ၁၀-၁၅ ရာခိုင်နှုန်း တိုးတက်မယ်လို့ စီးပွားရေးနဲ့ ကုန်သွယ်ရေးဝန်ကြီးဌာနက ပြောပါတယ်။ ရရှိလာမဲ့ အကျိုးအမြတ်တွေ အကြောင်းကို စီးပွားရေး လုပ်ငန်းရှင် တွေအပြည့်အဝနားလည် သဘောပေါက်ပြီး အကျိုးအမြတ်တွေ အပြည့်အ၀ အသုံးချနိုင်အောင် ဖေဖော်ဝါရီလမှာ စီးပွားရေးနဲ့ ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေး ဝန်ကြီးဌာန ပြည်ပကုန်သွယ်မှုဦးစီးဌာန က ဆွေးနွေးပွဲတွေ ကျင်းပသွားမယ်လို့ ဌာနရဲ့ညွှန်ကြားရေးမှူးချုပ်ကပြောပါ တယ်။ သက်ကြီးရွယ်အို လူဦးရေတိုးတက်ပြီး စားသောက်ကုန် လုပ်ငန်းအတွက် လုပ်သားရှားပါးနေတဲ့ ဂျပန် လိုနိုင်ငံမျိုးတွေက ထိုင်းနိုင်ငံကို အမှာ စာတွေပို့လာနေပြီလို့ ဆိုပါတယ်။ မယ်လမင်း ပြဿနာဖြစ်ပြီးတဲ့နောက်မှာ ဂျပန်စားသုံးသူတွေက ထိုင်းထုတ်ကုန် တွေဘက ်ဦးလှည့်လာကြပါ တယ်။ လုပ် သားစရိတ်၊ ကုန်ကြမ်းစရိတ်သက်သာ ပြီး ထုပ်ပိုးမှုအရည်အသွေးကလည်း ထိုင်းနိုင်ငံက ဗီယက်နမ် ထက်သာလွန် ပါတယ်။ ပြုပြင်ပြီး အစားအစာ ဈေးကွက် ကျယ်ပြန့်လာတာနဲ့ အာဆီယံလွတ်လပ် တဲ့ ကုန်သွယ်မှု နယ်မြေတို့ကြောင့် ထိုင်း နိုင်ငံရဲ့ပြုပြင်ပြီး အစားအစာ ထုတ်လုပ်မှုကာလဟာ တိုးတက် လာနိုင်တယ်လို့ ထိုင်းစက်မှုလုပ်ငန်း အသင်းဥက္ကဌက ပြောကြားပါတယ်။ဦးတည်ရာလမ်း တစ်စုတည်းသောဈေးကွက်နဲ့ ကုန်ထုတ်လုပ်မှုအခြေခံဖွံ့ဖြိုးတိုးတက် လာဖို့အတွက် အာဆီယံစီးပွားရေး အသိုက်အဝန်းကို တည်ထောင်ဖို့နဲ့ အာဆီယံအဖွဲ့က ရည်မှန်းချက်ရှိပါ တယ်။ အာဆီယံစီးပွားရေးအသိုက် အဝန်းကို ၂၀၁၅ ခုနှစ်မှာ အကောင် အထည်ဖော်ဆောင်ရွက်နိုင်ဖို့အတွက် အာဆီယံလွတ်လပ်တဲ့ ကုန်သွယ်ရေး ဒေသထူထောင်မှုအရ အာရှစီးပွားရေး အသိုက်အဝန်းရဲ့ စီမံချက်အရ ဆောင် ရွက်တာဖြစ်ပြီး အာရှစီးပွားရေးအသိုက် အဝန်းထူထောင်ရေးအတွက် ပထမ ခြေလှမ်းပဲဖြစ်ပါတယ်။ဉာဏ်တင်
ကမ္ဘာ့ဘဏ် ၏ Task Force ဖွဲ့စည်း တည်ထောင်ခြင်း ၂၀၀၆ ခုနှစ် ဧပြီလတွင် ကမ္ဘာ့ဘဏ်မှ ကြီးမှူး၍ စီးပွားရေးပုံစံ (Economic Model) များကို လေ့လာ ဆန်းစစ်နိုင်ရန်အတွက် Task Force တစ်ရပ်အဖြစ် "Commission on Growth and Development " ကိုဖွဲ့စည်း တည်ထောင်ခဲ့ပါသည်။ အဆိုပါ Task Force ကော် မရှင်ကို နိုဘယ်ဆုရစီးပွားရေးပညာရှင် Michael Spence ကဥက္ကဌ အဖြစ် ဆောင်ရွက်ပြီး၊တောင်အာဖရိကနိုင်ငံ ဘဏ္ဍာရေးဝန်ကြီး၊တရုတ်နိုင်ငံပြည်သူ့ ဘဏ် ဥက္ကဌ၊ အိန္ဒိယနိုင်ငံ Planning Commission ဒုတိယဥက္ကဌနှင့်အိန္ဒိယ ဝန်ကြီးချုပ် မိုဟန်ဆင်း၏ စီးပွားရေး အကြံပေး တို့အပြင်၊အမေရိကန် ဘဏ္ဍာရေး ဝန်ကြီးဟောင်း ရောဘတ်ရူဘင်တို့ အဖွဲ့ က အဖွဲ့ဝင်အဖြစ် ပါဝင်ကြပါသည်။ Commission on Growth and Development သည်ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံ များအပေါ်လေ့လာမှုကို ၂၀၀၈ ခုနှစ် မေလတွင်ပြီးစီးခဲ့ပြီး၂၀၀၉ခုနှစ်အောက် တိုဘာလတွင် Fundamental Findingsများဖြင့်အတည်ပြုပေါ်ထွက်လာချက် များကိုအောက်ပါအတိုင်းတင်ပြအပ်ပါသည်။ဖွံ့ဖြိုးမှုထင်ရှားသည့်နိုင်ငံများ- ကိုရီးယားသမ္မတနိုင်ငံ၏ GDP Per Capita သည်လွန်ခဲ့သည့်နှစ် ၅၀ အချိန်က အမေရိကန် ဒေါ်လာ ၃၅၀ ရှိခဲ့ရာမှယနေ့အချိန်တွင် အမေရိကန် ဒေါ်လာ ၂၀၀၀၀ နီးပါးရှိလာကြောင်း၊- စင်ကာပူသည် ၁၉၆၀ ခုနှစ် ကသေးငယ်သည့်ငါးဖမ်းလုပ်ငန်းလုပ် ကိုင်သော ရွာအဆင့် GDP Per Capita အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၄၂၇ရှိခဲ့ရာမှ ယနေ့အချိန်တွင် အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၃၈၀၀၀ ရှိနေပြီဖြစ်ကြောင်း- တရုတ်နိုင်ငံသည် ၁၉၇၈ ခုနှစ်မှစ၍ ဈေးကွက်သို့အခြေခံသည့် စီးပွားရေးစနစ်သို့ ပြုပြင် ပြောင်းလဲခဲ့ရာ GDP Per Capitaသည်အမေရိကန် ဒေါ်လာ ၄၀၀ မှယနေ့အချိန်တွင် ၃၀၀၀ ရှိနေပြီး၊သန်းပေါင်းများစွာသော လူများကို ဆင်းရဲမွဲတေမှုမှ လွတ် မြောက်စေခဲ့ကြောင်း၊- အိန္ဒိယနိုင်ငံသည် ၁၉၉၁ ခုနှစ်မှစ၍စီးပွားရေးပြုပြင်ပြောင်းလဲမှု ကိုပြုလုပ်ခဲ့ရာ၊ စီးပွားရေး ဖွံ့ဖြိုးမှုနှုန်းသည် ပျမ်းမျှ တစ်နှစ်လျှင် ၆ ရာခိုင်နှုန်းဖြင့်တိုး တက်ခဲ့ပြီး၊လူဦးရေ သန်းပေါင်းများစွာ ကို ဆင်းရဲမွဲတေမှုမှကယ်တင်နိုင်ခဲ့ကြောင်း၊အောင်မြင်မှုရရှိစေသည့်အချက်များ ဈေးကွက်အခြေပြုစီးပွား ရေးစနစ်ဖြင့်ဆောင်ရွက်ခြင်း၊ထိရောက် တည်ငြိမ်သည့် ငွေကြေး ဆိုင်ရာ မူဝါဒရှိခြင်း၊ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု Public Investment ပမာဏများပြားခြင်း၊ ကမ္ဘာ့စီးပွားရေး နယ်ပယ်သို့ ပိုမိုတိုးမြှင့်ဝင်ရောက်ခြင်း၊ စုဆောင်းမှုနှင့် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု မြင့်မားခြင်း၊ နိုင်ငံရေး တည်ငြိမ်မှုနှင့် တရားဥပဒေ စိုးမိုးမှုရှိခြင်း၊ ဝင်ငွေမြင့်မား ရန်ဦးတည် ဆောင်ရွက်ခြင်း တို့ကြောင့် ဖြစ်ပါသည်။အားနည်းချက်များ- ဈေးကွက်အခြေပြုစီးပွား ရေးစနစ်ဖြင့်ဆောင်ရွက်နေသော်လည်း၊ ဈေးကွက်၏ လိုအပ်ချက်၊ နိုင်ငံ၏ စီးပွားမူဝါဒ၊ တစ်နိုင်ငံနှင့် တစ်နိုင်ငံမတူညီ သည့် စီးပွားရေး အခြေအနေမတူညီသည့် ဝင်ငွေရရှိမှု အဆင့်တို့ကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားမှု မရှိခြင်း၊- ထုတ်လုပ်မ ှုတိုးတက်ရန် မည်မျှပင် ကြိုးပမ်းနေစေကာမူ ဝင်ငွေ နိမ့်ကျသူနှင့် အလယ်အလတ် ရရှိသူများမှ တိုးတက်မှု၏နောက်တွင်အလှမ်းဝေး စွာကျန်နေခဲ့သည်ကိုစဉ်းစားမှုမရှိခြင်း၊- လူဦးရေ များစွာကို ဆင်းရဲမွဲတေမှုမှ လွတ်မြောက်စေခဲ့သည် ဆိုသော်လည်း၊ ဆင်းရဲမွဲတေမှု များစွာ ရှိနေသေးပြီး၊ အနည်းငယ်သော လူဦးရေသာ ချမ်းသာလျက် ဆင်းရဲချမ်းသာ ကွာဟမှု ကြီးမား နေခြင်း၊ကော်မရှင်၏သုံးသပ်အကြံပြုချက်- နိုင်ငံပိုင် ကဏ္ဍမှကြီးမားသည့် ထိန်းချုပ်မှုဖြင့် ဆောင်ရွက်သည့် စီးပွားရေးစနစ်၊ သို့မဟုတ် ကမ္ဘာ့ စီးပွားရေး နယ်ပယ်သို့ဝင်ရောက်မှုမရှိသည့်စီးပွား ရေးစနစ်တို့သည် အောင်မြင်မှုရရှိ သည်ကို မတွေ့ရကြောင်း၊- ဈေးကွက်အခြေပြုသည့်စီး ပွားရေးစနစ်သည်သာ အကောင်းဆုံး Economic Model ဖြစ် ကြောင်း၊- သို့ရာတွင်စီးပွားရေး အကြပ်အတည်းက ပေးသည့် သင်ခန်းစာ အရမည် သူတစ်ဦး တစ်ယောက်မျှ အနိုင်ရ မှုမရှိ၍အနာဂတ်၏ ကာလတွင်ထပ်မံ မဖြစ်ပေါ်ရေးနှင့်စွန့်စားရမှုကို ကြိုတင် ကာကွယ်နိုင်ရန်အတွက် ငွေကြေးဆိုင် ရာမူဝါဒကို ပြုပြင်ပြောင်းလဲရန်နှင့် တည်ငြိမ် လုံခြုံမှုရှိသည့် ငွေကြေး ဆိုင်ရာမူဝါဒ(Sound Fiscal and Monetary Policy)ကိုချမှတ်ရန်၊- နိုင်ငံအစိုးရ၏ ရင်းနှှီးမြှုပ်နှံ မှုများကို နိုင်ငံဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရန်အတွက် အဓိကကျသည့် နယ်ပယ်များတွင် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံရန်၊- နိုင်ငံအစိုးရသည် နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေး ခိုင်မာရေး၊ အလုပ်အကိုင်ရရှိရေး၊ စီးပွားရေး အကျပ် အတည်း ရိုက်ခတ်မှုကို အကာအကွယ် အကူအညီပေးရေး တို့အတွက် အရေးပေါ် လိုအပ်ချက်များကို ဖြည့်ဆည်းပေးရန်။- ကမ္ဘာ့စီးပွားရေး အကျပ်အတည်းကို နိုင်ငံများသည် ကုန်သွယ်မှုဆိုင်ရာ အတားအဆီးများ (ကိုယ်ကျိုး စီးပွား ကာကွယ်ရေး မူဝါဒ)ဖြင့် တုံ့ပြန်ပါက၊ ပျက်စီးမှုများ ဖြစ်ပေါ်စေမည့် ကုန်သွယ်ရေး စစ်ပွဲ(Trade Wars)ကို ဦးတည်စေနိုင်၍ နိုင်ငံအသီးသီးတို့သည် ကုန်သွယ်မှု ဆိုင် ရာ အဟန့်အတားများ ကျင့်သုံးခြင်းကို ရှောင်ရှားရန်။- အပြန်အလှန် အမှီသဟဲပြု မှုသည် ပိုမိုကြီးထွားလာသည် နှင့်အမျှ တစ်ကမ္ဘာလုံးနှင့် သက်ဆိုင်သည့် ကိစ္စများ (Trade Wars)ကို ထိရောက်သည့် နိုင်ငံတကာ စီမံအုပ်ချုပ်မှု (Effective Global Governance) ဖြင့် ဖြေရှင်း ဆောင်ရွက်ရန် လိုအပ်သဖြင့် ဈေးကွက် အခြေပြု စီးပွားရေး ပုံစံဖြင့် ဆောင်ရွက် နေသည့်နိုင်ငံအသီးသီးနှင့်နိုင်ငံတကာအဖွဲ့အစည်း တို့တွင် ခိုင်မာသည့် Effective Governance သည်အရေးအကြီး ဆုံးဖြစ်ကြောင်း ကမ္ဘာ့ဘဏ ်ကော်မရှင် မှဖေါ်ပြထားပါသည်။ဒေါ်ဝင်း